111

 Eğer onlara melekleri indirsek, onlara ölüler konuşsa ve her şeyi kefiller olarak grup grup başlarına toplasa idik, Allah dilemedikçe yine de îman etmezlerdi. Fakat onların çokları cahillik ediyorlar.

"Eğer onlara melekleri indirsek, onlara ölüler konuşsa ve her şeyi kefiller olarak grup grup başlarına toplasa idik". Nitekim böyle teklif ettiler ve şöyle dediler: Bize melekler indirilse idi, bize atalarımızı getirin ya da Allah'ı ve melekleri önümüze getir. Âyette geçen kubulen kabîl'in çoğuludur, kefil manasınadır yani müjdelendikleri ve uyarıldıkları şeye kefil olarak demektir.

Ya da kabile manasına kabil'in çoğuludur ki, cemâatler olarak demektir.

Ya da mastardır, karşılıklı manasınadır, kıbelen gibi. Nâfi' ile İbn Âmir'in kırâati da öyledir. Bu ihtimallere göre "külle"den hâl’dir, genellik ifade ettiği için de câiz olmuştur.

"Yine de îman etmezlerdi” çünkü kaderlerinde küfür geçmiştir. (Allah dilemedikçe) bu da en geniş hâlden istisnadır yani hiçbir hâlde îman etmezler, ancak Allah'ın îmanlarım dilemesi hâli hariçtir demektir. Bu da Mu'tezile'nin aleyhine açık bir delildir.

"Fakat onların çoğu cahillik ediyorlar” çünkü onlara bütün âyetler getirilse idi îman etmezlerdi. Bilmeyerek Allah'a ağır yemin ediyorlar. Bunun içindir ki, cahillik çoklarına isnat edilmiştir. Halbuki mutlak cahillik hepsini içine alır.

Ya da Müslümanların çoğu onların îman etmeyeceklerini bilmezler. Bunun için îmanlarına tamah ederek Âyetin inmesini temenni ederler.