49

Göklerde ve yerde ne kadar canlı ve melekler varsa, Allah'a secde eder. Onlar büyüklenmezler.

"Göklerde ve yerde ne kadar canlı varsa Allah'a secde eder” yani ona itâat eder yani irâde ve etkisine doğal olarak, teklif ve emrine de isteyerek itâat eder. Böyle yorumlanırsa gökler ve yer halkına isnadı sahih olur. (Canlıdan) bu da o ikisindekileri açıklamaktadır, çünkü dabbe debib'ten gelir ki, cisim olarak hareket etmektir, ister yerde isterse gökte olsun. (Melekler de) bu da açıklanan canlıya atıftır, Cebrâîl'in meleklerin üzerine ta'zîm kasdıyla atfı gibi ya da soyutların somutlara atfı gibi. Melekler soyut ruhlardır diyenler bunu delil getirmişlerdir.

Ya da min dabbetin yerdekilerin açıklamasıdır, melekler de göktekilerin tekrarı ve büyütmek için belirtilmiştir. Onlardan maksat da hafaza vb. melekleridir.

"Mâ” da akılsızlar için kullanıldığı gibi ikisi birleşince akıllılar için de kullanılınca,

"men"in genelleme yapılarak akıllılar için kullanılmasından daha iyidir.

"Onlar büyüksünmezler” ona ibâdet etmekten.