17

 Onları ve Allah'tan başka taptıkları şeyleri topladığı gün:

"Kullarımı siz mi saptırdınız yoksa onlar mı yolu sapıttılar” der.

 (O gün onları toplarız) cezalarını vermek için, şin'in kesri ile de okunmuştur. İbn Kesîr, Ya'kûb ve Hafs ye ile (yahşuruhum) okumuşlardır.

"Onları ve Allah'tan başka taptıkları şeyleri” bu, ondan başka bütün taptıklarını içine alır. Mâ edatının kullanılması ya konumu genel olmasındandır, bunun içindir ki, görünüp de tanınmayan her surete denilir.

Ya da ondan sıfat kast edilmesindendir, sanki ve mabudiyhim, denilmiştir ya da hakaret etmek için putlar daha çok kabul edilmiştir ya da ibâdet edenleri daha çok kabul edilmiştir yahut sual ve cevap karinesiyle özel olarak melekler, Üzeyr ve Mesih murat edilmiştir.

Ya da putlardır ki, Allah onları konuşturur yahut hâl dilleriyle konuşurlar, nitekim eller ve ayaklar için de aynısı denilmiştir.

"Der” mabutlara, bu, üslup değişimidir. İbn Âmir nûn ile (fenekulu) okumuştur.

"Kullarımı siz mi saptırdınız yoksa onlar mı yolu sapıttılar?” Çünkü doğru düşünememiş ve iyiliklerini isteyen mürşitten yüz çevirmişlerdir. Bu da onlara tapanlar için azarlama ve paylamadır. Aslı eedlaltüm ev dallu'dur; nazmın değişmesi istifham edatının asıl sorguya çekilmek istenenin başına gelmesi içindir ki, o da işi yapandır, iş değildir. Çünkü onda şüphe yoktur. Eğer öyle olmasa idi azapla yüz yüze gelmezdi. Dallu'nûn sılası olan (an) edatının hazf edilmesi mübalağa içindir.