22

Allah gökleri ve yeri hak ile yarattı; bir de her nefis kazandığı şeyle cezalansın diye. Onlar zulmedilmezler.

"Allah gökleri ve yeri hak ile yarattı” sanki bu da geçen hükmün delili gibidir; çünkü bunları adaleti gerektiren hak ile yaratmak, mazlumun hakkını zâlimden almayı ve iyilik edenle kötülük eden arasında fark olmayı zorunlu kılar; eğer dünyada olmazsa âhirette olmasını gerektirir. (Bir de her nefis kazandığı şeyle cezalansın diye) bu da bilhakkı'nın üzerine atıftır, çünkü illet manasındadır ya da gizli bir illete atıftır Meselâ liyüdelle biha alâ kudretihi yahut liyadile ve velitücza gibi.

"Onlar zulmedilmezler” sevabı azaltmak ve azâbı katlamak suretiyle. Buna zulüm denilmesi - ki, eğer Allah yapsa idi zulüm olmazdı - başkası yaptığı takdirde zulüm olacağındandır; Meselâ belâ verme ve deneme gibi (bunlar da Allah'tan olursa zulüm olmaz).