5

 İşi idare edenlere,

"Yemin olsun, şiddetle çekenlere, yavaşça çekmekle çekenlere, yüzmekle yüzenlere, koşmakla koşanlara ve işi idare edenlere".

Bunlar ölüm meleklerinin sıfatlarıdır. Çünkü onlar kâfirlerin ruhlarını bedenlerinden şiddetle çekerler. Onları bedenlerinin en uzak bölgelerinden çekerler ya da cesetlere gömülen canları çekerler ve mü'minlerin ruhlarını yavaşça çekerler. Bu da neşetat delve minelbir'i deyiminden gelir ki, kovayı kuyudan yavaşça çıkarmaktır. Onlan çıkarırken denizin derinüklerinden bir şey çıkaran dalgıç gibi yüzerler. Kâfirlerin ruhlarının ccehenneme, mü'minlerin ruhlarını cennete koştururlar. Onların azâp ve sevap işlerini idare ederler, bunu da onlar için hazırlanan acılara ve zevklere yetiştirmekle yaparlar.

Ya da bunlardan ilk ikisi ölüm meleklerine aittir, kalanlar da diğer meleklere aittir ki, onlar bunu yerine getirirken yüzerler yani koşarlar, emredildikleri şeye yetiştirirler, onun işini idare ederler.

Ya da bunlar yıldızların sıfatlarıdır; çünkü onlar doğudan batıya derinden hareket ederler, bunu da yörüngeyi kat etmekle yaparlar. Sonunda en uzak batıya inerler. Bir burçtan başka bir burca çıkarlar, neşat ederler, bu da neşitas sevrü deyiminden gelir ki, yaban öküzü bir memleketten diğerine göç etmektir. Onlar gökte yüzerler, birbirlerini geçerler, çünkü bazısı daha hızlıdır.

O zaman kendisine verilen işi idare ederler, Meselâ mevsimlerin değişmesi, zamanların düzenlenmesi ve ibâdet vakitlerinin tayini gibi. Bunların doğudan batıya hareketleri sert, burçtan burca geçişleri de yumuşak olduğu için birincisine nez' (çekme), ikincisine neşt (yavaşça çekme) denilmiştir.

Ya da bunlar bedenlerden aynlan üstün nefislerin sıfatlarıdır. Çünkü bunlar bedenlerden zorla ayrılırlar, derin çekilen ok gibi sert ayrılır, melekut âlemine ise kıpır kıpır özlem duyarlar, orada yüzer ve mukaddes/kutsal meydanlığa koşarlar. Şeref ve kuvvetlerinden dolayı işleri idare edenlerden olurlar.

Ya da o nefislerin sülük hâlindeki sıfatlarıdır; çünkü bunlar şehvetlerden çekilir (koparılır), kutsal âleme özlem duyarlar. Yücelik mertebelerinde yüzer; kemalâta doğru koşarlar. Sonunda tamamlayıcılardan yani idarecilerden olurlar.

Ya da bunlar gazilerin nefislerinin yahut ellerinin sıfatlarıdır. Bunlar okları derin (sert) çekerler, oklarını isteyerek atarlar; karada ve denizde yüzerler; düşmanla savaşa koşarlar; savaş durumunu idare ederler.

Ya da bunlar adarının şifadandır; çünkü onların da yularları sert çekilir, çünkü boyunları uzundur, dar-ı İslâm'dan dar-ı küfre çıkarlar. Savaşın içinde yüzer, düşmana saldırır ve zaferin durumunu idare ederler.

Allahü teâlâ bunlarla kıyâmetin kopacağına yemin etmiştir, onu (kıyâmeti) söylememesi ise arkadan gelen (şu) cümlelerin ona delâlet etmesindendir: