20

"Allah'tan başka taptıkları putlar, hiçbir şeyi yaratamazlar. Zaten onlar kendileri yaratılmışlardır."

Burada, putların ibadete müstahak olmalarına ters düşen vasıflarını ve hallerini saymakla onların bu istihkaktan uzak olmalarının, bir şüphe-şâıbe kalmayacak şekilde tahkikine ve izahına başlanmaktadır. O hallerin beyanına her ne kadar ihtiyaç yoksa da, putlara tapanların gayet ahmak olduklarına ve ancak sarahatten anlayacaklarına dikkat çekmek için bu izahat yapılmıştır.

Yani o kâfirlerin Allah'tan başka taptıkları İlahlar, hiçbir şeyi yaratamazlar; çünkü zaten kendileri yaratılmışlardır.

Hâlikıyeti nefyetmek ile mahlûkıyyet arasında, gerçekte birbirini gerektirmek, hali mevcut ise de, mefhûm itibarıyla böyle birbirini gerektirmek olmadığı için onların yaratılmış oldukları sarahaten belirtilmiştir. Yani o putların hak ve öz varlıklarının gereği olan, yaratılmışlıktır. Zira o putlar, mümkün varlıklar olup, mahiyetleri ve vücutları itibarıyla mucide muhtaç bulunmaktadırlar.

O putların yaratılmış olmaları, onların yontulması ve tasvir edilmesi anlamında da olabilir. Buna da yaratma denilmesi, birincisine (hiçbir şeyi yaratamazlar) şeklen benzeşme hâsıl olması, bir de o putların, kendi tapanları tarafından yapıldıklarını, tapanlarından da daha âciz olduklarını ziyadesiyle ifade etmek, bu arada akıllarının gayet zayıf olduğunu bildirmek içindir.

Nitekim kendi hâliklarına kendi mahlûklarını (yaptıklarını) ortak koşmuşlardır. Birinci yaratmaya da bu mânâyı vermenin, hiçbir izahı yoktur; çünkü o yaratmaya (yontma, tasvire) olan kudret, ibadetin istihkak sebebi asla değildir.