2

"O Allah ki, bütün göklerin ve yerin hükümranlığı sade Kendisine aittir; O, çocuk de edinmemiştir; hükümranlığında ortağı da yoktur; O, her bir şeyi yaratmış ve gereğince takdîr etmiştir."

A- "O Allah ki, bütün göklerin ve yerin hükümranlığı sade Kendisine aittir; "

Yani göklerin ve yerin hükümranlığı, ne müstakil olarak, ne de müşterek olarak başkasının değildir; ancak ve ancak Allah'ındır. Çünkü Allah'ın kahir saltanatı ve açık galibiyeti, gökler, yer ve ikisinde bulunan varlıklar üzerinde var etme, yok etme, hayat vermek, hayatı sona erdirmek ve hikmetler ve maslahatlara binâ edilmiş olan emir ve yasaklarda tam kudret ve külli tasarruf sahibi olmasını gerektirmektedir.

B- "O, çocuk de edinmemiştir; hükümranlığında ortağı da yoktur; "

Yani Mesih İsâ ve melekler hakkında o çirkin sözü söyleyenlerin iddia ettiklerinin aksine Allah çocuk da edinmemiştir gökler ile yerin hükümranlığında ortağı da yoktur.

Bundan önce zikredilen, göklerin ve yerin hükümranlığının Allah'a mahsus olması, bu cümlede ifâde edileni de, kesin olarak gerektirdiği halde bunun ayrıca zikredilmesi, birden fazla ilah olduğunu söyleyen Mecûsîlerin iddiasının bâtıl olduğunu sarih olarak belirtmek ve onların itikadını bertaraf etmek içindir. İkisinin arasında, çocuk edinme hususunun zikredilmesi, bunun müstakil ve ayrı bir şey olduğuna dikkat çekmek ve bunun, birincinin devamı, olduğu vehminden sakınmak içindir.

C- "O, her bir şeyi yaratmış ve gereğince takdîr etmiştir."

Yani Allah (celle celâlühü), varlıkların her birini, üstün hikmetler üzerine binâ edilmiş olan iradesinin gerektirdiği şekilde takdîr kanunlarına uygun olarak vücuda getirmiştir. Şöyle ki, onların her birini hususî maddelerden belli suretlerde yaratmış ve eserleri ile hükümleri değişik olan kuvvetleri ve özellikleri onlarda tertip etmiş ve onu, takdiri yapılamayan ve mahiyeti bilinmeyen hârika bir takdirle, kendisiye irade buyurduğu özelliklere ve uygun fiillere hazırlamıştır. Meselâ: insanı, kavramak, idrâk etmek, dünya ile âhiret işlerine nazar ve tedbir ile yaklaşmak, çeşitli sanatları îcat etmek ve çeşitli işlerle uğraşmak için hazırlamak. Diğer canlı nevilerinin halleri de böyledir.

Diğer bir görüşe göre ise, yani onları, belirti süre kadar kalmak üzere takdîr etmiştir.