3

"Müşrikler, Allah'tan başka bir takım ilâhlar edindiler ki, hiçbir şeyi yaratamazlar; aksine kendileri yaratılmışlar; kendilerine bile ne zarar, ne de fayda veremezler; öldürmeye, hayat vermeye ve ölüleri yeniden diriltip kabirden çıkarmaya da kudretleri yoktur, "

A- "Müşrikler, Allah'tan başka bir takım ilâhlar edindiler ki, hiçbir şeyi yaratamazlar; aksine kendileri yaratılmışlar; "

Bu sûre-i kerîmenin başında, Allah'ın Fürkân-ı Azîm'i Resulüne indirdiği zikredilerek, Allah kemal sıfatlarıyla vasıflandırılarak ve yüce şânına yakışmayan sıfatlardan tenzih edilerek hakkın hakikati beyan edildikten sonra müşriklerin, Kur’ân'ı indirmiş olan Allah indirilmiş olan Kur’ân ve Kur'amn indirildiği Peygamberimiz hakkındaki bâtıl inançları sırasıyla anlatıldı ve bu inançlarının bâtıl olduğu açıklandı.

Yani o müşrikler, göklerin ve yerin hükümranlığının Kendisine, mahsus olması, çocuğunun ve ortağının olmaması, her şeyi Kendisinin yaratmış olması ve onlari en güzel şekilde takdîr buyurması gibi yüce şanları zikredilen Allah'tan başka kendileri için öyle bir takım ilâhlar edindiler ki, onlar hiçbir şeyi yaratmaya muktedir değildir; aksine kendileri de diğer yaratılmışlar gibi yaratılmışlardır.

Diğer bir görüşe göre ise, yani o ilâhlar, bir şeyi yapmaya muktedir değillerdir; aksine kendileri başkaları tarafından yapılmaktadır. Nitekim o putları, onlara tapanlar yontmak ve tasvir etmekle meydana getiriyorlar.

B- "Kendilerine bile ne zarar, ne de fayda veremezler; "

Bu kelâm, makablinin delâlet etmediği acz ve zafiyetlerinin mertebelerini beyan etmektedir. Zira yaratmaktan âciz olan bazı yaratılmışlar, bazen kısmî olarak zararı önlemeye ve menfaat sağlamaya muktedir olur. Mesela: Hayvanlar gibi. Bu ilâhları ise, her hangi bir zararda tasarruf sahibi değildir ki, onu kendi nefsinden def etsin ve her hangi bir menfaatte de tasarruf sahibi değildir ki, onu kendine celp edebilsin. Şu halde başkaları için nasıl zarar ve faydaya mâlik olabilirler!

Burada zarar önce zikredilmiş, çünkü zararı önlemek, haddi zâtında daha mühim olmanın yanı sıra, bir de, menfaat mertebelerinin birincisi ve en önde olanıdır.

C- "Öldürmeye, hayat vermeye ve ölüleri yeniden diriltip kabirden çıkarmaya da kudretleri yoktur."

Hayattakileri öldürmek, ölüleri diriltmek ve ölüleri diriltip kabirlerinden çıkarmaktan daha ehven olan, zararın define ve menfaatin celbine muktedir olmadıkları zikredildikten sonra anılan hususlarda da tasarruf sahibi olmadıklarının zikredilmesi, tafsilatıyla mezkûr fiillerin her birinden âciz olduklarının sarahatle belirtilmesi ise tapılmaya lâyık İlâhın bütün bunlara muktedir olmasının zorunlu olduğuna dikkat çekmek içindir.

Bu kelâm, o müşriklerin son derece câhil olduklarını ve akıllarının zayıf olduğunu bildirmektedir. Sanki onlar, kendi ilâhlarının sahip olmadığı mezkûr şeyleri bilmiyorlar ve bunların sarahatle zikrine muhtaç bulunuyorlar.