52

"Eyvah, eyvah! Bizi kabrimizden kim kaldırdı? diyecekler. Bu, Rahman'ın vaadettiğidir; Peygamberler de gerçekten doğru söylemişlerdir.

A- "Eyvah, eyvah! Bizi kabrimizden kim kaldırdı? diyecekler."

Onlar kabirlerinden ilk çıkarıldıklarında bunu söyleyecekler.

Deniliyor ki, bu kelâm işaret ediyor ki, o anda akılları son derece karışık olduğu için ondan önce uykuda olduklarım sanacaklar.

Mücâhid'den rivâyet olunduğuna göre, diyor ki: "Kâfirler için bir nevi uyuklama olacak; onlar bundan uyku tadım duyarlar. Nihayet kabirdekiler, bu sayhayı duyunca, böyle diyecekler.

İbn Abbâs, Übeyy b. Kâ'b ve Katâde'den (radıyallahü anh) rivâyet olunduğuna göre, Allah, iki nefha arasında kabir ehlinden azabı kaldıracak. Böylece onlar bu arada rahat uyuyacaklar. Sonra kabir ehli, ikinci nefha ile diriltilip de, kıyametin korkunç hallerini gördüklerinde bunu söyleyecekler.

Diğer bir görüşe göre ise, onlar, Cehennemi ve içindeki çeşitli azapları gördüklerinde, kabir azabı onun yanında uyku gibi kalacak. İşte o zaman bunu söyleyecekler.

B- "Bu, Rahman'ın vaadettiğidir; Peygamberler de gerçekten doğru söylemişlerdir."

Bu kelâm, melekler veya mü’minler tarafından onlara verilmiş cevaptır. Onların sorusunun (bizi kabrimizden kim kaldırdı? ) üslubuna göre, cevap verilmeyip böyle cevap verilmesi, küfürlerini kendilerine hatırlatmak, ondan dolayı kendilerini takbih etmek ve bir de şu noktaya dikkat çekmek içindir: kendilerini ilgilendiren, kabirlerinden kaldırılmanın kendisini sormalarıdır; yoksa kaldıranı sormaları değildir. Sanki mü’minler, onlara şöyle cevap vermişler: sizi kabirlerinizden kaldıran Rahman'dır. O, size gönderdiği kitaplarda bunu size vaat etmişti; size Peygamberler de göndermiş ve onlar da, bu doğru vaadi anlatmışlardı. Gerçek, sizin vehmettiğiniz gibi değil ki, siz, sizi kabirlerinizden kaldıranı soruyorsunuz.

Diğer bir görüşe göre ise bu kelâm, kâfirlerin kelâmlarmdandır. Zira onlar, o zaman, vaktiyle Peygamberlerden dinlediklerini hatırlayacaklar da, bu kelâm ile, kendi nefislerine, yahut birbirlerine cevap vereceklerdir.

Yahut mânâ şöyledir: "Bizi bu kabrimizden kim kaldırdı?" diyecekler. Rahmanin vaat ettiği ve Peygamberlerin de doğru olarak bildirdikleri haktır.