2

"Saf, saf duranlara, ayrıca zecir edenlere, ayrıca zikir okuyanlara yemin ederim ki, hiç şüphesiz sizin İlâhınız bir tek İlâhtır."

Burada Allah, meleklerin sınıflarına yemin etmektedir.

Saf saf durmaktan murat, kendi belli makamlarında durmaları da olabilir. Nitekim âyetlerde de şöyle denilmektedir: "Bizim her birimiz için belli bir makam vardır. Hiç şüphesiz biz orada saf, saf dururuz." (Sâffât: 164, 165)

Diğer bir görüşe göre ise, saf, saf olan, namazdaki meleklerin ayaklarıdır.

Bir diğer görüşe göre ise, havadaki meleklerin kanatlarıdır.

Zecir edenler de, göklerdeki ve yerdeki cisimler ile diğer varlıkları onlara uygun olan yerlerde tutmalarıdır. Kulların günahlardan engellenmeleri ile şeytanların da vesveseden, azdırmaktan ve meleklerin konuşmalarına kulak tutmaktan engellenmeleri de, bu zecir edici meleklerin vazifeleri arasındadır.

Zikir okuyan melekler ise, Allah'ın âyetleri. Peygamberlere indirilmiş olan kitapları ile Tesbih, Takdis, Tahmîd (hamd) ve Temcîd (yüceltme) gibi şânı yüksek zikirlerdir.

Eğer saf, saf durmak, bütün bu meleklerin sıfatı ise, âyetlerdeki bu sıralama, ya en yüksek faziletin önce, saf saf durmak, sonra zecir etmek ve sonra da zikir okumak için olduğundan dolayıdır, yahut bunların aksi olduğundan dolayıdır. Yok eğer anılan vasıfların her biri, belli melek sınıfları için ise, âyetlerdeki bu sıralama, meleklerin faziletlerinin sıralamasıdır. Yani saf saf duran melekler, fazilet sahibidirler; zecir eden melekler ise, daha faziletlidir ve zikir okuyan melek de, hepsinden daha faziletlidir. Yahut da bunun aksidir.

Diğer bir görüşe göre ise, mezkûr âyetlerde zikredilen sıfatlardan murat, ilmiyle amel edip cemaatlerin saflarında duran, namazlarda ayakları sıra sıra olan, öğüt ve nasihatleriyle zecir eden, Allah'ın âyetlerini okuyan, şeriatlerıni ve hükümlerini okutan âlimlerdir.

Bir diğer görüşe göre ise, saf saf duranlardan murat, kenetlenmiş bir yapı gibi, savaş meydanlarında saf saf duran gazilerdir. Yahut onları saf, saf dizen kumandanlarıdır. Zecir edenler de, savaş için atlarını sürenler ve savaş meydanlarında düşmanı kovalayanlardır. Zikir okuyanlar da, savaş sırasında Allah'ın âyetlerini ve tesbihini okuyanlardır.

Başka bir görüşe göre ise, saf saf duranlardan murat kuşlardır. Nitekim diğer bir âyette de söyle denilmektedir: "Göklerde ve yerde bulunanlar ile saf, saf olan kuşların Allah'ı tesbih ettiklerini görmez misin?" (Nur: 41) zecir edenlerden murat ise, günahlardan alıkoyan her şeydir. Zikir okuyanlar da, Allah'ın kitabını okuyan herkestir.

Bir görüşe göre de, zecir edenler, Kur’ân'daki caydırıcı emirlerdir.

"Hiç şüphesiz sizin ilâhınız bir tek İlâhtır" cümlesi, tevhitten ibaret olan hakkı, onların konuşmalarındaki üsluba göre, tekidi yemin ile tahkik etmektedir. Bu cümle bir de, bundan sonra gelen burhan-ı natıka hazırlıktır.