6

"Kitap ehlinden ve müşriklerden kâfir olanlar, şüphesiz, içinde ebedî, olarak kalacakları cehennem ateşindedirler. İşte yaratıkların en aşağılıkları onlardır."

A- "Kitap ehlinden ve müşriklerden kâfir olanlar, şüphesiz, içinde ebedi olarak kalacakları cehennem ateşindedirler."

Bundan önce bu iki fırkanın dünyadaki halleri beyân edildikten sonra burada da onların ahretteki halleri beyân edilmektedir.

Burada müşriklerin de zikredilmesi, peygamberliğin kanıtlarını kitaplarında görmek, Kitap ehline mahsus okluğu, gibi, bu hükmün de onlara mahsus olduğunun vehmedilmemesi içindir.

Bu iki fırkanın cehennem ateşinde olmaları, kıyamet gününde, oraya varacakları anlamındadır.

Yahut onlar, şu anda da cehennem ateşindedirler. Bu da, ya onların, dünyada, cehennem azabını gerektiren günahlarla olan ilişkileri, cehennemle ilişkileri gibi sayılmıştır; yahut onların, içinde bulundukları küfür ve günahlar, cehennem ateşidir. Ancak bu dünyada arızî suretlerle görülmekte ve ahirette bu sûreden çıkarıp gerçek sûretleriyle görüleceklerdir. Nitekim "Hiç şüphesiz cehennem, kâfirleri kuşatmıştır." âyetinin îzâhı da böyledir.

Her iki fırkanın, orada ebedî kalmak üzere azap yurduna girmeleri, azaplarının keyfiyetinin farklı olmasıyla çelişmez. Zîrâ cehennem, derece derecedir ve azapları çeşitlidir.

B- "İşte yaratıkların en aşağılıkları onlardır."

Yani amel bakımından böyledirler. Mü’minler hakkinda gelecek ifâdeye de uygun olan bu mânâdır. Buna göre bu cümle, onların ebedî olarak cehennemde kalmalarının illeti mahiyetindedir.

Yahut onlar, makam ve varacakları yer olarak, yaratıkların en aşağılıklarıdır. Buna göre ise bu cümle, onların halinin fecaatini tekîd etmektedir.