34

"Hani biz meleklere (ve cinlere): «Âdem'e secde edin», demiştik. İblis hariç hepsi secde ettiler. O yüz çevirdi ve büyüklük tasladı, böylece kâfirlerden oldu."

İbn Ebî Hâtim, ibn Abbâs'ın, "...Âdem'e secde edin..." ayetini açıklarken, "Secde Âdem'e itaat ise Allah'a idi" dediğini bildirir.

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Hasan(-ı Basrî), bu ayeti açıklarken şöyle dedi:

“Allah onlara secde etmelerini emredince, Allah'ın Âdem'e ikram ettiği yüksek şeref sebebiyle secde ettiler."

İbn Asâkir'in bildirdiğine göre Ebû İbrâhim el-Muzenî'ye, meleklerin Âdem'e secde etmeleri sorulunca, "Allah (o anda) Âdem'i Kâbe gibi (kıble) yapmıştı" cevabını verdi.

Ebu'ş-Şeyh, el-Azame'de bildiriyor: Muhammed b. Abbâd b. Câfer el- Mahzûmî:

“Meleklerin Âdem'e secdesi îmâ şeklindeydi" demiştir.

İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh, Damra'dan bildiriyor:

“Bir anlatandan duyduğuma göre Allah, meleklere, Âdem'e secde etmelerini emrettiği zaman ilk secde eden İsrâfîl'di. Bu sebeple Allah, ödül olarak onun alnına Kur'ân'ı yazdı."

İbn Asâkir'in bildirdiğine göre Ömer b. Abdilaziz şöyle dedi:

“Allah, meleklere Âdem'e secde etmelerini emredince, ilk secde eden İsrâfîl oldu. Bu sebeple Allah, ödül olarak onun alnına Kur'ân'ı yazdı."

Abd b. Humeyd, İbn Cerîr, İbnu'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Katâde, "Hani biz meleklere (ve cinlere): Âdem'e secde edin, demiştik..." ayetini açıklarken şöyle dedi:

“Secde Âdem'e, itaat ise Allah'a idi. İblis, Allah'ın Âdem'e verdiği üstünlüğü kıskanıp:

“Ben ateştenim, bu ise topraktandır" demiştir. Bu ilk günah ve böbürlenmedir. Allah'ın düşmanı İblis, Böbürlenerek Âdem'e secde etmeyi reddetti."

İbn Ebi'd-Dünyâ, Mekâyidu'ş-Şeytatı'da, İbn Ebî Hâtim, İbnu'l-Enbârî, el- Eddâd ve Beyhakî, Şuabu'l-îman'da bildiriyor: İbn Abbâs der ki:

“İblis'in ismi Azâzîl'di ve meleklerin en şereflilerindendi. O dört kanatlı bir melekti, bundan sonra ise, bunlardan mahrum bırakıldı."

İbn Cerîr, İbnu'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve İbnu'l-Enbârî'nin bildirdiğine göre İbn Abbâs der ki:

“İblis'e bu ismin verilmesinin sebebi, Allah'ın onu bütün hayırlardan mahrum bırakması ve hayırdan ümidini kestirmesidir."

İbn İshâk, el-Mübtedâ'da, İbn Cerîr ve İbnu'l-Enbârî, İbn Abbâs'tan bildiriyor:

“İblis, isyan etmeden önce meleklerdendi ve adı Azâzîl'di. Aynı zamanda yeryüzünün sakinlerinden ve melekler içinde en çok amel yapan, ilim sahibi biriydi. Bu özellikleri böbürlenmesine sebep oldu. İblis, Cin denilen bir kabileye mensuptu."

İbn Cerîr'in bildirdiğine göre Süddî, "İblis'in adı Hâris'ti" demiştir.

Vekî, İbnu'l-Münzir ve Beyhakî, Şuabu'l-îman'da bildiriyor: İbn Abbâs der ki:

“İblis, Cennet bekçilerindendi ve dünya semasının sorumluluğu kendisine aitti."

İbn Cerîr ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Saîd b. el-Müseyyeb, "Dünya seması meleklerinin başı idi" demiştir.

İbnu'l-Münzir'in bildirdiğine göre İbn Abbâs der ki:

“İblis, meleklerin en şereflilerinden, sayı olarak en kalabalık kabileden ve Cennetin bekçisiydi. Aynı zamanda dünya seması ve yeryüzünün idaresi kendisine aitti. Bu özellikleri sebebiyle sema ehline karşı kendisinin üstün bir şeref ve azamete sahip olduğu görüşüne kapıldı. Bu sebeple kalbine gizli kibir yerleşti. Allah meleklere, Âdem'e secde etmelerini emredince, gizlediği kibiri ortaya çıktı."

İbn Cerîr ve İbnu'l-Münzir bildiriyor: İbn Abbâs der ki:

“Allah, varlıklar yaratıp onlara:

“Âdem'e secde edin" buyurdu. Bu varlıklar secde etmeyince Allah onlara bir ateş gönderip yaktı ve başka varlıklar yaratıp onlara:

“Ben, çamurdan bir insan yaratacağım, (Onu yarattığım zaman) Âdem'e secde edin" diye emretti ama onlar secde etmediler. Allah onlara da, kendilerini yakması için bir ateş gönderdi. Sonra melekleri yaratıp:

“Âdem'e secde edin" diye emretti. Melekler:

“Evet ederiz" deyip secde etmeyi kabul ettiler. İblis ise secde etmeyi kabul etmeyen gruptandı."

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre İbn Abbâs der ki:

“Allah melekleri yarattığı zaman:

“Ben çamurdan bir insan yaratacağım. Onu yarattığım zaman kendisine secde ediniz" buyurdu. Melekler:

“Secde etmeyiz" deyince Allah onlara bir ateş gönderip yaktı. Allah başka melekler yaratıp:

“Ben çamurdan bir insan yaratacağım. Onu yarattığım zaman kendisine secde ediniz" buyurdu. Bunlar da secde etmeyi kabul etmeyince onlara da kendilerini yakması için bir ateş gönderdi ve başka melekler yarattı. Onlara da:

“Ben çamurdan bir insan yaratacağım. Onu yarattığım zaman kendisine secde ediniz" buyurunca, onlar da secdeyi kabul etmediler. Bunun üzerine onlara da kendilerini yakması için bir ateş gönderdi. Sonra başka melekler yaratıp:

“Ben çamurdan bir insan yaratacağım. Onu yarattığım zaman kendisine secde ediniz" buyurdu. Melekler:

“İşittik ve itaat ettik" dediler. Sadece ilk inkar edenlerden (secdeyi kabul etmeyenlerden) olan İblis secde etmeyi reddetti."

İbn Ebî Hâtim, Muhammed b. Ebî Âmir el-Mekkî'den bildiriyor:

“Allah, melekleri nurdan, cinleri ateşten, hayvanları sudan, Âdem'i ise çamurdan yarattı. İtaati, meleklere ve hayvanlara, isyan etme özelliğini ise cinlere ve insanlara verdi."

Muhammed b. Nasr'ın bildirdiğine göre Enes, Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu nakleder:

“Allah, Adem'e secde etmesini emredince, Adem secde etti. Bunun üzerine Allah: «Cennet, senin ve secde eden çocuklannındır» buyurdu. İblis, secde etmesini emredince ise İblis secde etmeyi reddetti. Bunun üzerine Allah: «Cehennem senin ve çocuklarından secde etmeyi kabul etmeyenlerindir» buyurdu."

İbn Ebi'd-Dünyâ, Mekâyidu'ş-Şeytan'da bildiriyor: İbn Ömer der ki:

“İblis, Hazret-i Mûsa ile karşılaşınca:

“Ey Mûsa! Allah seni risaleti için seçmiş ve sana hitab etmiştir. Ben tövbe etmek istiyorum. Tövbemi kabul etmesi için Rabbinin katında bana şefaatçi ol" dedi. Bunun üzerine Hazret-i Mûsa rabbine dua etti. Mûsa'ya cevaben denildi ki:

“Ey Mûsa! Dileğini yerine getirdim." Sonra Hazret-i Mûsa İblis'i gördü ve ona:

“Âdem'in mezarına secde etmen emredildi. Ancak böyle yaparsan tövben kabul edilecek" dedi. İblis, büyüklenip öfkelendi ve dedi ki:

“Diriyken ona secde etmedim. Şimdi ölüyken mi edeceğim?" Sonra İblis ekledi:

“Ey Mûsa! Bana Rabbin katında şefaatçi olduğun için bende bir hakkın var. Beni şu üç şeyde hatırla ki, kişi bunlarda mutlak helak oldu: Öfkelendiğin zaman beni hatırla ki, o zaman ilhamım kalbinde, gözlerim gözünde olur ve kan gibi içinde dolaşırım. Asker olarak savaşa gideceğin zaman beni hatırla. O zaman Âdemoğluna gelir ve ona çocuğunu, karısını ve ailesini hatırlatırım ki, bunun üzerine savaşa gitmekten vazgeçer. Ayrıca sana mahrem olmayan biriyle oturmaktan sakın. Çünkü ben onun sana elçisi senin de ona elçisi olurum."

İbnu'l-Münzir'in bildirdiğine göre Enes şöyle der:

“Hazret-i Nûh gemiye bindiği zaman İblis geldi. Hazret-i Nûh:

“Sen kimsin?" diye sorunca, İblis:

“Ben İblisim" cevabını verdi. Hazret-i Nûh:

“Neden geldin?" diye sorunca ise İblis:

“Rabbine, tövbemin kabul edilip edilmeyeceğini sorman için geldim" karşılığını verdi. Bunun üzerine Allah, Hazret-i Nûh'a, "Eğer İblis, Âdem'in kabrine gidip secde ederse tövbesi kabul edilir" diye vahyetti. İblis:

“Ben ona diriyken secde etmedim, ölüyken mi secde edeceğim" deyip secde etmeyi reddederek kâfirlerden oldu."

İbnu'l-Münzir, Mücâhid tarikiyle, Cünâde b. Ebî Ümeyye'nin şöyle dediğini bildirir:

“İlk işlenen günah kıskançlıktı. Allah, İblis'in Âdem'e secde etmesini emredince, İblis Âdem'i kıskanıp bu kıskançlığı kendisini günah işlemeye itti."

İbn Ebî Hâtim, Muhammed b. Ka'b el-Kurazî'den bildiriyor:

“Allah, küfür ve dalalet içinde olması için İblis'i yarattı; ama İblis meleklerin işlediği amelleri yaptı. Sonunda ise ilk yaratılış haline dönüp küfre girdi. Bu konuda Allah:

“... böylece kâfirlerden oldu" buyurmaktadır."

İbnu'l-Münzir'in bildirdiğine göre İbn Abbâs, "...böylece kâfirlerden oldu" ayetini açıklarken şöyle dedi:

“Allah, İblis'i İman etmeye gücü yetmeyecek şekilde kafir yaptı."