66

"Eğer onlara, kendinizi öldürün yahut yurtlarınızdan çıkın, diye emretmiş olsaydık, içlerinden pek azı müstesna, bunu yapmazlardı. Eğer kendilerine verilen öğüdü yerine getirselerdi, onlar için hem daha hayırlı, hem de (imanlarını) daha pekiştirici olurdu."

Abd b. Humeyd, İbn Cerîr ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Mücâhid:

“Eğer onlara, kendinizi öldürün yahut yurtlarınızdan çıkın, diye emretmiş olsaydık, içlerinden pek azı müstesna, bunu yapmazlardı..." âyetini açıklarken şöyle demiştir:

“Bunlar Yahudiler ve Araplardır. Mûsa'nın (aleyhisselam) arkadaşlarına bıçaklarla birbirlerini öldürme emredildiği gibi bunlara da birbirlerini öldürmelerini veya yurtlarından çıkmaları emredilseydi bunu pek azı yapardı."

Abd b. Humeyd ve İbnu'l-Münzir'in bildirdiğine göre Süfyân:

“Eğer onlara, kendinizi öldürün yahut yurtlarınızdan çıkın, diye emretmiş olsaydık, içlerinden pek azı müstesna, bunu yapmazlardı..."' âyetini açıklarken şöyle elemiştir:

“Sâbit b. Kays b. Şemmâs hakkında nazil oldu. Onun hakkında nazil olan diğer bir âyet de:

“...Hasat günü de hakkını (öşürünü) verin, fakat israf etmeyin..."' âyetidir.

İbn Cerîr ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Süddî bu âyeti açıklarken şöyle demiştir: Sâbit b. Kays b. Şemmâs ile Yahudilerden bir adam karşılıklı övünmeye başladılar. Yahudi:

“Yüce Allah birbirimizi öldürmeyi emredince birbirimizi öldürdük" deyince, Sâbit:

“Vallahi, Allah bize de birbirimizi öldürmeyi emretseydi biz de öldürürdük" karşılığını verdi. Bunun üzerine Yüce Allah:

“Eğer onlara, kendinizi öldürün yahut yurtlarınızdan çıkın, diye emretmiş olsaydık, içlerinden pek azı müstesna, bunu yapmazlardı. Eğer kendilerine verilen öğüdü yerine getirselerdi, onlar için hem daha hayırlı hem de (imanlarını) daha pekiştirici olurdu" âyetini indirdi.

İbn Cerîr, Ebû İshâk eş-Şa'bî'den bildirir:

“Eğer onlara, kendinizi öldürün yahut yurtlarınızdan çıkın, diye emretmiş olsaydık, içlerinden pek azı müstesna, bunu yapmazlardı..." âyeti nazil olduğunda adamın biri:

“Şâyet bize böylesi bir emir verilirse yaparız. Ancak bizi afiyette kılan Allah'a hamdolsun" dedi. Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) bunu duyunca:

“Ümmetimden öyle kişiler var ki kalplerindeki iman, yüce dağlardan daha sağlamdır" buyurdu.

İbnu'l-Münzir, İsrâil vasıtasıyla Ebû İshâk'tan, o da Zeyd b. Hasan'dan bildirir:

“Eğer onlara, kendinizi öldürün yahut yurtlarınızdan çıkın, diye emretmiş olsaydık, içlerinden pek azı müstesna, bunu yapmazlardı..." âyeti nazil olduğu zaman Ensâr'dan bazıları:

“Vallahi Yüce Allah böyle bir şeyi bize emretse bu emri yerine getirirdik. Ancak bizi böylesi bir şeyden afiyette kılan Allah'a hamdolsun. Bizi afiyette kılan Allah'a hamdolsun" dediler. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) de:

“İman, Ensâr'dan olanların kalbinde yüce dağlardan daha sağlam bir şekilde yerleşmiştir" buyurdu.

İbn Ebî Hâtim, Hişâm vasıtasıyla Hasan (-ı Basrî)'den bildirir:

“Eğer onlara, kendinizi öldürün yahut yurtlarınızdan çıkın, diye emretmiş olsaydık, içlerinden pek azı müstesna, bunu yapmazlardı..." âyeti nazil olduğu zaman ashâbdan bazıları:

“Rabbimiz böyle bir şeyi bize emretse bu emri yerine getirirdik" dediler. Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) bu dediklerini işitince:

“İman, sahiplerinin kalbinde yüce dağlardan daha sağlam bir şekilde yerleşmiştir" buyurdu.

İbn Ebî Hâtim, Âmir b. Abdillah b. ez-Zübeyr'den bildirir:

“Eğer onlara, kendinizi öldürün yahut yurtlarınızdan çıkın, diye emretmiş olsaydık, içlerinden pek azı müstesna, bunu yapmazlardı..." âyeti nazil olduğu zaman Hazret-iEbû Bekr:

“Yâ Resûlallah! Kendimi öldürememi emretmen halinde bunu yaparım!" dedi. Allah Resûlü de (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Doğru söylüyorsun ey Ebû Bekr!" karşılığını verdi.

İbn Ebî Hâtim, Şurayh b. Ubeyd'den bildirir: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Eğer onlara, kendinizi öldürün yahut yurtlarınızdan çıkın, diye emretmiş olsaydık, içlerinden pek azı müstesna, bunu yapmazlardı..." âyetini okuduktan sonra eliyle Abdullah b. Revâha'ya işaret ederek:

“Şayet Yüce Allah öylesi bir emir verecek olsa bunu yerine getirecek azınlığın içinde bu da olur" buyurdu.

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Süfyân bu âyeti açıklarken şöyle demiştir: Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Böylesi bir emir verilecek olsa bunu yerine getirecek azınlığın içinde İbn Ümmü Abd (Abdullah b. Mes'ûd) da olur" buyurmuştur.

İbnu'l-Münzir'in bildirdiğine göre Mükâtil b. Hayyân bu âyeti açıklarken:

“Abdullah b. Mes'ûd böylesi bir emir verilmesi halinde kendini öldürecek kişilerden biridir" demiştir.

İbnu'l-Münzir ve İbn Asâkir'in bildirdiğine göre İkrime:

“Abdullah b. Mes'ûd ve Ammâr b. Yâsir bu emri yerine getirecek azınlığın içindedirler" demiştir.

İbn Cerîr ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Süddî: (.....) âyetini:

“İmanlarını tasdik edici..." olarak açıklamıştır.