000 / 013 - Ra’d Sûresi - (Ed-Durru'l-Mensûr Tefsîri - Türkçe)

RA'D SÛRESİ

Nahhâs'ın Nâsih'te İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre Ra'd Sûresi, Mekke'de nazil olmuştur.

Saîd b. Mansûr ve İbnü'l-Münzir'in Saîd b. Cübeyr'den bildirdiğine göre Ra'd Sûresi, Mekkîdir.

Ebu'ş-Şeyh ve İbn Merdûye'nin bildirdiğine göre İbn Abbâs:

“Ra'd Sûresi, Medine'de nazil oldu" demiştir.

İbn Merdûye'nin İbnu'z-Zübeyr'den bildirdiğine göre Ra'd Sûresi, Medine'de nazil olmuştur.

İbnü'l-Münzir ve Ebu'ş-Şeyh'in Katâde'den bildirdiğine göre Ra'd Sûresinin, "Eğer okunan bir Kitapla dağlar yürütülseydi veya onunla yer parçalansaydı yahut onunla ölüler konuşturulsaydı (o Kitap yine bu Kur'ân olacaktı). Fakat bütün işler Allah'a aittir. İman edenler hâlâ bilmediler mi ki, Allah dileseydi bütün insanları hidayete erdirirdi? Allah'ın vâdi gelinceye kadar inkâr edenlere, yaptıklarından dolayı ya ansızın büyük bir belâ gelmeye devam edecek veya o belâ evlerinin yakınına inecek. Allah, vadinden asla dönmez" âyeti dışındaki kısmı, Medine'de nazil olmuştur.

İbn Ebî Şeybe ve el-Mervezî Cenâiz'de, Câbir b. Zeyd'in şöyle dediğini bildirir:

“Ölüm anındaki kişinin başucunda Ra'd Sûresinin okunması müstehap görülürdü. Çünkü bu surenin okunması, kişiye ölüm acısını hafifletir ve daha kolay can vermesini sağlar."

1

"Elîf. Lâm. Mim. Râ. Bunlar, Kitab ın âyetleridir. Sana Rabbinden indirilen haktır, fakat insanların çoğu inanmazlar"

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre (.....) âyeti:

“Ben Allah'ım, (her şeyi) görürüm" mânâsındadır.

İbn Cerîr'in Mücâhid'den bildirdiğine göre (.....) âyeti, sûrenin girişi mahiyetindedir.

İbn Cerîr ve İbnü'l-Münzir'in Mücâhid'den bildirdiğine göre "Kitab'ın âyetleridir. Sana Rabbinden indirilen haktır, fakat insanların çoğu inanmazlar" buyruğunda geçen Kitab'ın âyetlerinden kasıt, Tevrat ve İncil, "Rabbinden indirilen" âyetinden kastedilen ise Kur'ân'dır.

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in Katâde'den bildirdiğine göre "Kitab'ın âyetleridir. Sana Rabbinden indirilen haktır, fakat insanların çoğu inanmazlar" buyruğunda geçen Kitab'ın âyetlerinden kasıt, Kur'ân'dan önce indirilen kitaplar, "Rabbinden indirilen" âyetinden kastedilen ise Kur'ân'dır.

2

"Görmekte olduğunuz gökleri direksiz olarak yükselten, sonra Arş'a istivâ eden, Güneş'i ve Ay'ı emrine boyun eğdiren Allah'tır. (Bunların) her bîri muayyen bir vakte kadar akıp gitmektedir. O, Rabbinize kavuşacağınıza kesin olarak inanmanız için her işi düzenleyip âyetleri açıklamaktadır"

İbn Ebî Şeybe, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre İkrime der ki: İbn Abbâs'a:

“Falan kişi, sema direk üzerinde yükselmiştir diyor" dediğimde, "Görmekte olduğunuz gökleri direksiz olarak yükselten, sonra Arş'a istiva eden, Güneş'i ve Ay'ı emrine boyun eğdiren Allah'tır..."âyetini oku" karşılığını verdi.

İbn Cerîr ve İbnü'l-Münzir'in bildirdiğine göre İbn Abbâs, "Görmekte olduğunuz gökleri direksiz olarak yükselten, sonra Arş'a istiva eden, Güneş'i ve Ay'ı emrine boyun eğdiren Allah'tır..." âyetini açıklarken:

“Nereden biliyorsun? Belki de semayı göremeyeceğin direklerle yükseltmiştir" dedi.

Abdurrezzâk, İbnü'l-Münzir ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre İbn Abbâs, "Görmekte olduğunuz gökleri direksiz olarak yükselten, sonra Arş'a istiva eden, Güneş'i ve Ay'ı emrine boyun eğdiren Allah'tır..." âyetini açıklarken:

“Onun direkleri vardır, ama o direkleri göremezsiniz" demiştir.

İbn Cerîr'in bildirdiğine göre İyâs b. Muâviye, "Görmekte olduğunuz gökleri direksiz olarak yükselten, sonra Arş'a istivâ eden, Güneş'i ve Ay'ı emrine boyun eğdiren Allah'tır..." âyetini açıklarken:

“Sema, yeryüzü için âdeta bir tavan gibi yapılmıştır " demiştir.

İbn Ebî Hâtim'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre sema, dört melek üzerinde durmaktadır. Her bir tarafında bir melek vazifelendirilmiştir.

İbn Cerîr ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Mücâhid, "Görmekte olduğunuz gökleri direksiz olarak yükselten, sonra Arş'a istivâ eden, Güneş'i ve Ay'ı emrine boyun eğdiren Allah'tır..." âyetini açıklarken:

“Sema, göremeyeceğiniz direkler üzerinde yükselmiştir " demiştir.

Abdurrezzâk, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Hasan(-ı Basrî) ve Katâde şöyle derdi:

“Allah semayı direksiz olarak yaratmış ve ona: «Kalk!» demiş ve sema da kalkmıştır."

İbn Ebî Şeybe ve İbnü'l-Münzir'in Muâz'dan bildirdiğine göre bu âyet, Ubey'in mushafında (.....) şeklindedir..

İbn Ebî Hâtim, Katâde'nin, "(Bunların) her biri muayyen bir vakte kadar akıp gitmektedir. O, Rabbinize kavuşacağınıza kesin olarak inanmanız için her işi düzenleyip âyetleri açıklamaktadır" âyetini açıklarken:

“Güneş ve Ay'ın belli bir süre, kısaimayacak ve ilerisine de geçilemeyecek bir yörüngede akması kastedilmiştir" dediğini bildirir.

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in Mücâhid'den bildirdiğine göre âyette geçen "Belli bir vakit" âyetinden kasıt dünyanın yok olacağı zamana kadar olan süredir.

İbn Cerîr, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in Mücâhid'den bildirdiğine göre (.....) âyeti:

“Tek başına dilediği şekilde düzenler" mânâsındadır.

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh, Katâde'nin, "O, Rabbinize kavuşacağınıza kesin olarak inanmanız için her işi düzenleyip âyetleri açıklamaktadır" âyetini açıklarken:

“Yüce Allah, vaadettiğinin hak olduğuna iman edilmesi ve ona kavuşulacağına kesin olarak inanılması için kitaplarını indirmiş ve peygamberlerini göndermiştir" dediğini bildirir.

İbn Ebî Hâtim, Gufra'nın azatlısı Ömer b. Abdillah'ın şöyle dediğini bildirir: Ka'b, Ömer b. el-Hattâb'a şöyle dedi:

“Allah doğu ile batı arasında beş yüz yıllık bir mesafe kılmıştır. Doğudaki yüz yıllık mesafede hiçbir canlı, ne cin ne insan ne hayvan ne de ağaç bulunmamaktadır. Batıdaki yüz yıllık mesafe de böyledir. Canlılar ancak ikisinin arasındaki üç yüz yıllık mesafede yaşamaktadırlar."

İbn Ebî Hâtim, Abdullah b. Amr'ın:

“Dünya, beş yüz yılık mesafedir. Dört yüz yıllık mesafesi harabe, yüz yıllık mesafe ise mamurdur. Müslümanların elindeyse, bu yüz yıllık mesafeden bir yıllık memesafee vardır" dediğini bildirir.

İbn Ebî Hâtim ve Ebû Nuaym'ın el-Hilye'de bildirdiğine göre Vehb b. Münebbih der ki:

“Dünyadaki mamur olan yerin harab olan yere olan oranı, sahradaki bir kilimin kapladığı yer kadardır."

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Ebu'l-Celed der ki:

“Yeryüzü yirmi dört bin fersahtır. Bunun on iki bin fersahını siyahiler tutar. Rumlar, sekiz bin fersah, Persler üç bin fersah ve Araplar bin fersah yer tutar."

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Hâlid b. Mudarrib:

“Yeryüzü beş yüz yıllık mesafedir. Bunun üç yüz yıllık mesafesi, mamur, iki yüz yıllık mesafesi ise haraptır" dedi.

İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Hassân b. Atiyye der ki:

“Yeryüzünün genişliği beş yüz yıllık mesafe kadardır. Bunun üç yüz yıllık mesafesi denizler, yüz yıllık mesafesi harab, iki yüz yıllık mesafesi ise mamurdur."

İbn Ebî Hâtim, İbn Abbâs'ın:

“Yeryüzü yedi yüz parçadır. Bunun altı parçasında Yecûc ve Mecûc, bir parçasında ise diğer mahlukat vardır" dediğini bildirir.

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Katâde der ki:

“Bize bildirildiğine göre yeryüzü yirmi dört bin fersahtır. Bunun on iki bin fersahı Hind diyarı, sekiz bin fersahı Çin diyarı, üç bin fersahı Mağrib ve bin fersahı da Arapların diyarıdır."

İbnü'l-Münzir, Muğîs b. Sümeyy'in:

“Yeryüzü üç kısımdır. Üçte birinde insanlar ve ağaçlar, üçte birinde denizler, üçte birinde ise hava bulunmaktadır" dediğini bildirir.

3

"Yeri döşeyen, onda oturaklı dağlar ve ırmaklar yaratan ve orada bütün meyvelerden çifter çifter yaratan O'dur. Geceyi de gündüzün üzerine O örtüyor. Şüphesiz bütün bunlarda düşünen bir toplum için ibretler vardır."

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre İbn Abbâs der ki:

“Yüce Allah, mahlukatı yaratmayı dilediği zaman, rüzgârı yarattı. Rüzgar suyu çekti ve bir kaya parçasını ortaya çıkardı. O kaya yerin altındadır. Yüce Allah mahlukatı yaratmayı dilediği zaman, yeryüzü bu kaya parçasından Allah'ın dilediği uzunluk ve genişlikte yayıldı. Yüce Allah, büyüyüp genişleyen yeryüzünde oturaklı dağları yarattı."

İbn Cerîr'in bildirdiğine göre Ali b. Ebî Tâlib der ki:

“Yüce Allah yeryüzünü yarattığı zaman, yeryüzü yaratılmayı istemedi ve:

“Ey Rabbim! Üzerimde günah işleyecek ve kötülükler yapacak Âdemoğullarını yaratacaksın" dedi. Yüce Allah yeryüzüne gördüğünüz ve göremediğiniz dağları gönderdi. Yeryüzünün ikrarı, etin titrediği gibi titremesi şeklinde olmuştur."

İbn Ebî Şeybe ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Atâ:

“Yeryüzüne konulan ilk dağ Ebû Kubeys dağıdır" demiştir.

Ebu'ş-Şeyh'in Mücâhid'den bildirdiğine göre "çifter çifter yaratan O'dur" âyeti, her sınıftan erkek ve dişi olmak üzere çifter çifter yaratması mânâsındadır.

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in Katâde'den bildirdiğine göre (.....) âyeti, geceyi gündüzün üzerine örtmesi mânâsındadır.

4

"Yeryüzünde birbirine komşu toprak parçaları, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır. Bunların hepsi bir su ile sulanır. (Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız. İşte bunlarda akıllarını kullanan bir toplum için ibretler vardır."

İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre İbn Abbâs, "Yeryüzünde birbirine komşu toprak parçaları, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır. Bunların hepsi bir su ile sulanır. (Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız. İşte bunlarda akıllarını kullanan bir toplum için ibretler vardır" âyetini açıklarken şöyle dedi:

“Burada, güzel ve verimli olup Rabbinin izniyle ürün veren toprak ve yanıbaşında olan kötü, tuzlu olup bitkinin bitmediği toprak kastedilmiştir. Bunların toprağının aynı olmasına rağmen, birinden tuzlu su diğerinden tatlı su çıkmaktadır. Bu sebeple biri diğerine üstün tutulmuştur."

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre İbn Abbâs der ki:

“Yeryüzünde, semadan inen su dışında su yoktur. Suyun tadını değiştiren, yeryüzündeki damarlardır. Tuzlu suyun tatlı olmasını isteyen, yerdeki suyu buharlaştırsın."

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in Mücâhid'den bildirdiğine göre "Yeryüzünde birbirine komşu toprak parçaları, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır.." buyruğundaki toprak parçalarından kastedilen, çorak toprak, verimli toprak, tuzlu toprak ve temiz (tuzsuz) topraktır.

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh, Katâde'nin, "Yeryüzünde birbirine komşu toprak parçaları, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır..." âyetinin, birbirine komşu ve yakın olan kasabalar mânâsında olduğunu söylediğini bildirir.

Ebu'ş-Şeyh'in Hasan(ı Basrî)'den bildirdiğine göre "Yeryüzünde birbirine komşu toprak parçaları, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçlan vardır..." buyruğundaki toprak parçalarından kastedilen, Fâris, Ehvâz, Küfe ve Basra'dır.

İbn Cerîr, İbn Abbâs'ın, "Yeryüzünde birbirine komşu toprak parçaları, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır" âyetini açıklarken şöyle dediğini bildirir:

“Topraklar, yanyana olup aynı sudan sulanmalarına rağmen biri tatlı ürün verirken, diğeri ekşi ürün verir."

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Saîd b. Cübeyr, "Yeryüzünde birbirine komşu toprak parçaları, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçlan vardır..." âyetini açıklarken şöyle dedi:

“Aynı toprakta, erik, armut, beyaz ve siyah üzüm yetişmekte, biri diğerinden daha fazla ürün vermekte, bazısı tatlı bazısı ekşi, bazısı bazısından daha üstün olabilmektedir."

Firyâbî, Saîd b. Mansûr, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim, Ebu'ş-Şeyh ve İbn Merdûye'nin Berâ b. Âzib'den bildirdiğine göre âyette geçen kelimesi aynı kökten olmasına rağmen (tadı ve rengi) değişik olan meyveler mânâsındadır. (.....) ise tek başına (bir çeşit) çıkan meyvedir. Bir lafızda, ise (.....) başka bir hurma ağacına yapışık olan hurma ağacıdır. (.....) ise ayrı ayrı olan hurma ağaçlarıdır.

İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre (.....) kelimesi aynı kökte olan (değişik tattaki) hurma ağaçları mânâsındadır. (.....) ise ayrı ayrı olan hurma ağaçları mânâsındadır.

İbn Ebî Şeybe, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in. bildirdiğine göre Mücâhid, "Yeryüzünde birbirine komşu toprak parçaları, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır. Bunların hepsi bir su ile sulanır. (Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız. İşte bunlarda akıllarını kullanan bir toplum için ibretler vardır" âyetini açıklarken şöyle dedi:

“Bu toprak parçalarının güzeli verimli olanı, pis olanı ise çorak olanıdır. Bu toprak parçalarında bahçeler vardır. Bu bahçelerdeki hurma ağaçları semadan inen suyla sulanmalarına rağmen bazılarının bir kökünde iki veya daha çok ağaç, bazılarının ise her kökünde bir ağaç vardır. Âdemoğullarının babalarının bir olmasına rağmen hem iyileri, hem de kötüleri olduğu gibi hurma ağaçlarının da kökleri bir olmasına ve aynı suyla sulanmalarına rağmen tatları değişiktir.

Abd b. Humeyd, İbn Cerîr ve İbnü'l-Münzir'in bildirdiğine göre Saîd b. Cübeyr, (.....) âyetinin, bir arada olan ve bir arada olmayan mânâsında olduğunu söyledi. "Bunların hepsi bir su ile sulanır. (Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız..." buyruğunda kastedilen yemişler, beyaz, siyah ve kırmızı üzüm, beyaz ve siyah incir kırmızı ve sarı hurmadır.

İbn Cerîr'in bildirdiğine göre Hasanlı Basrî), bu âyet hakkında der ki:

“Bu, Yüce Allah'ın, Âdemoğullarının kalbine verdiği bir misaldir. Yeryüzü Yüce Allah'ın elinde bir parçaydı, onu açıp yaydı ve yeryüzü birbirine komşu toprak parçaları oldu. Yeryüzüne semadan su iner, bu toprak parçalarının bazısının çiçekleri, meyveleri ağaçları ve bitkileri ortaya çıkar ve bu yer, ölüyken diri olur. Bazı toprak parçalarının ise çoraklığı, tuzu ve pisliği ortaya çıkarır. Halbuki iki kısım da, aynı su ile sulanmaktadır. Eğer sü bazı kimselerin dediği gibi tuz olsaydı, bu tuzlu (çorak) kısmın sudan olduğu iddia edilecekti. İşte insanlar da böyledir. Hepsi Adem'den yaratılmıştır. İnsanlara gökten hatırlatma, mucize ve öğütler inmiştir. Bazı kalpler rikkate gelmiş, korkmuş ve Allah'a kulluk etmiştir. Bazı kalpler de katılaşmış, oyun ve eğlenceye dalmıştır." Hasan der ki:

“Vallahi, Kur'ân ile beraber olan kişi, onun yanından kalkarken ya fazlalıkla veya eksiklikle kalkar. Yüce Allah:

“Kur'ân'dan inananlara rahmet ve şifa olan şeyler indiriyoruz. O, zalimlerin ise sadece kaybını artırır" buyurmaktadır.

Abdurrezzâk ve İbn Cerîr'in bildirdiğine göre Katâde der ki: (.....) aynı kökten çıkan iki veya üç hurma ağacıdır. Bir adamın bana bildirdiğine göre Hazret-i Ömer ve Hazret-i Abbâs münakaşa ettiler ve Hazret-i Abbâs, Hazret-i Ömer'e ağır konuştu. Bunun üzerine Hazret-i Ömer Resulullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) gelip:

“Ey Allah'ın Resûlü! Abbas'ı görmüyor musun? Bana şöyle şöyle yaptı, ben ona karşılık vermek istedim, ama senin yanındaki konumunu hatırlayınca karşılık vermekten vaz geçtim" dedi. Bunun üzerine Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Allah sana merhamet etsin. Kişinin amcası babası gibidir" buyurdu.

Abdurrezzâk ve İbn Cerîr'in Mücâhid'den bildirdiğine göre Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):"Abbas ile (ona eziyet etmek suretiyle) bana eziyet etmeyiniz. O bana atalarımdan miras kalandır. Kişinin amcası da babası gibidir" buyurdu.

İbn Cerîr'in Atâ ve İbn Ebî Muleyke'den bildirdiğine göre Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), Hazret-i Ömer'e:

“Ey Ömer! Kişinin amcasının babası gibi olduğunu bilmiyor musun?" buyurdu.

Hâkim ve İbn Merdûye'nin Câbir'den bildirdiğine göre Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Ey Ali! İnsanlar değişik ağaçlardandır, ben ve sen ise aynı ağaçtanız" buyurduktan sonra:

“Yeryüzünde birbirine komşu toprak parçaları, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır. Bunların hepsi bir su ile sulanır. (Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız. İşte bunlarda akıllarını kullanan bir toplum için ibretler vardır" âyetini okudu.

Hâkim'in Ebû Hureyre'den bildirdiğine göre Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), bu âyeti (.....) şeklinde (.....) harfiyle okumuştur.

Tirmizî, Bezzâr, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, Ebu'ş-Şeyh ve İbn Merdûye'nin Ebû Hureyre'den bildirdiğine göre Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem), "(Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız" âyeti hakkında:

“Dakel (kötü değersiz) hurma, Fârisî (kaliteli) hurma, tatlı ve ekşi hurma kastedilmiştir" buyurdu.

İbn Cerîr ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre İbn Abbâs, "(Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız" âyeti hakkında:

“Bu hurmaların bazısı ekşi, bazısı tatlı, bazısı değersiz, bazısı da Fârisî (kaliteli) hurmadır" demiştir.

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Mücâhid, "(Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız" âyeti hakkında:

“Bu hurmaların bazısı ekşi, bazısı tatlı, bazısı acı, bazısı ekşidir. Aynı şekilde, Ademoğullarının da, babaları bir olmasına rağmen kimi mümin, kimi de kafirdir" demiştir.

5

"Eğer şaşıyorsan, asıl şaşılacak olan onların: «Acaba biz toprak olduktan sonra mı, biz mi yeniden yaratılacağız?» demeleridir. İşte Rabblerini inkâr edenler bunlardır. Boyunlarında demir halkalar olacak olanlar da bunlardır. İşte cehennemlikler de bunlardır. Onlar orada ebediyyen kalacaklardır"

İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Hasan(-ı Basrî), "Eğer şaşıyorsan, asıl şaşılacak olan onların: «Acaba biz toprak olduktan sonra mı, biz mi yeniden yaratılacağız?» demeleridir" âyetini:

“Ey Muhammed! Onların seni yalanlamasına şaşıyorsan, asıl şaşılacak şey, onların: «Acaba biz toprak olduktan sonra mı, biz mi yeniden yaratılacağız?» demeleridir" şeklinde açıklamıştır.

İbn Cerîr, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre İbn Zeyd bu âyeti şöyle açıklamıştır:

“Eğer onların, Allah'ın kudretini ve kendilerine misal verdiği önceki kavimlerin başına gelenleri, ölüleri ve ölü toprağı diriltmesini göstermesine rağmen yalanlamasına şaşıyorsan, asıl şaşman gereken şey onların, «Acaba biz toprak olduktan sonra mı, biz mi yeniden yaratılacağız?» demeleridir. Onlar, Yüce Allah'ın kendilerini bir nutfeden yarattığını görmüyorlar mı? Nutfeden yaratmak, toprak ve kemiklerden yaratmaktan daha büyük bir şeydir."

İbn Cerîr, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Katâde der ki:

“Eğer şaşıyorsan, asıl şaşılacak olan onların: «Acaba biz toprak olduktan sonra mı, biz mi yeniden yaratılacağız?» demeleridir" buyruğuyla yüce Allah, onların öldükten sonra dirilmeyi inkar etmelerine hayret etmiştir."

İbn Ebî Şeybe, İbn Ebî Hâtim ve Hatîb, Hasan(ı Basrî'nin) şöyle dediğini bildirir:

“Demir halkalar, cehennem halkının boyunlarına Allah'ı aciz bıraktıklarından değil, alevler yükselip üzerlerine geldiği zaman onları ateşin derinliklerine daldırsın diye takılmıştır."

6

"Bîr de senden, iyilikten önce kötülüğün acele gelmesini istiyorlar. Oysa onlardan önce ibret alınacak birçok azap gelip geçmiştir. Şüphesiz Rabbin, insanların zulümlerine rağmen bağışlama sahibidir. Bununla beraber Rabbinin azabı pek şiddetlidir."

Abdurrezzâk, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Katâde bu âyeti:

“Bunlar afiyetten önce cezayı istediler. Oysa onlardan önce ibret alınacak birçok ceza gelip geçmiştir" şeklinde açıklamıştır.

İbn Cerîr, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in Katâde'den bildirdiğine göre "Bir de senden, iyilikten önce kötülüğün acele gelmesini istiyorlar..."buyruğunda kastedilenler Arap müşriklerdir. Onlar, hayırdan önce şerrin acele gelmesini istemiş ve:

“Ey Allahım! Eğer bu Kitap senin katından gelmiş bir gerçekse üzerimize gökten taş yağdır, yahut bize elem verici bir azap getir" demişlerdi. Yüce Allah onlara cevap olarak:

“Oysa onlardan önce ibret alınacak birçok azap gelip geçmiştir..." yani:

“Sizden önce gelen ümmetlerin başına ibret alınacak bir çok bela gelmiştir" buyurdu.

İbn Ebî Hâtim'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre âyette geçen (.....) âyeti, daha önceki nesillerin uğradığı azab mânâsındadır.

İbn Ebî Şeybe, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hatim ve Ebu'ş-Şeyh'in Mücâhid'den bildirdiğine göre âyette geçen (.....) âyeti, (daha önceki kavimlerde geçen) misaller/meseller mânâsındadır.

İbn Cerîr'in Şa'bî'den bildirdiğine göre âyette geçen (.....) âyeti, (Daha önceki nesillerin dönüştürüldüğü) maymun ve domuzlar mânâsındadır.

İbn Cerîr'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre âyette geçen (.....) âyeti, "Ama Rabbin..." mânâsındadır.

İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Saîd b. el-Müseyyeb der ki:

“Bir de senden, iyilikten önce kötülüğün acele gelmesini istiyorlar. Oysa onlardan önce ibret alınacak birçok azap gelip geçmiştir. Şüphesiz Rabbin, insanların zulümlerine rağmen bağışlama sahibidir. Bununla beraber Rabbinin azabı pek şiddetlidir" âyeti nazil olduğu zaman Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Eğer Allah'ın affı ve günahları bağışlayıcılığı olmasaydı hiç kimse hayattan bir tat almazdı. Eğer tehdidi ve cezası olmasaydı herkes tevekkül eder (ve amel yapmayı terkeder)di" buyurdu.

7

"İnkâr edenler, «Ona Rabbinden bir mucize indirilseydi ya!» diyorlar. Sen ancak bir uyarınsın. Her kavim için de bir yol gösteren vardır"

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in Katâde'den bildirdiğine göre "Ona Rabbînden bir mucize indirilseydi ya" sözünü Arap müşrikler söylemiştir. Yüce Allah onlara cevap olarak:

“Sen ancak bir uyarıcısın. Her kavim için de bir yol gösteren vardır." Her kavmin Allah'a davet eden bir davetçisi vardır" buyurmuştur.

İbn Cerîr, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre âyette geçen (.....) kelimesi davetçi mânâsındadır.

İbn Ebî Şeybe, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in Mücâhid'den bildirdiğine göre "Sen ancak bir uyarıcısın. Her kavim için de bir yol gösteren vardır" buyruğunda geçen uyarıcıdan kasıt Hazret-i Muhammed'dir (sallallahü aleyhi ve sellem). Her kavim için gönderilen yol göstericiler ise onlara gönderilen peygamberlerdir.

İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Saîd b. Cübeyr, "Sen ancak bir uyarıcısın. Her kavim için de bir yol gösteren vardır" âyetini açıklarken:

“Uyarıcı Hazret-i Muhammed'dir (sallallahü aleyhi ve sellem). Yol gösteren ise Yüce Allah'tır" demiştir.

İbn Cerîr ve İbn Merdûye, İbn Abbâs'ın, "Sen ancak bir uyarıcısın. Her kavim için de bir yol gösteren vardır" âyetini:

“Ey Muhammed! Uyarıcı sensin. Ben de her kavme yol gösterenim" şeklinde açıkladığını bildirir.

İbn Cerîr'in Mücâhid'den bildirdiğine göre Mücâhid'den bildirdiğine göre "Sen ancak bir uyarıcısın. Her kavim için de bir yol gösteren vardır" buyruğunda geçen uyarıcıdan kasıt, Hazret-i Muhammed'dir (sallallahü aleyhi ve sellem). Yüce Allah ise her kavme yol gösterendir.

İbn Cerîr, Dahhâk'tan aynı rivâyette bulunmuştır.

İbn Merdûye'nin bildirdiğine göre İbn Abbâs, bu âyeti açıklaşren:

“Sen, her kavmin uyarıcısı ve yol göstericisisin." Bir lafızda ise:

“Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) hem uyarıcı hem de yol göstericidir" demiştir.

İbn Cerîr, İkrime ve Ebu'd-Duhâ'nın:

“Uyarıcı da yol gösterici de Hazret-i Muhammed'dir (sallallahü aleyhi ve sellem) dediğini bildirir.

İbn Cerîr, İbn Merdûye, Ebû Nuaym el-Ma'rife'de, Deylemî, İbn Asâkir ve İbnu'n-Neccâr'ın bildirdiğine göre İbn Abbâs der ki:

“İnkâr edenler, «Ona Rabbinden bir mucize indirilseydi ya!» diyorlar. Sen ancak bir uyarıcısın. Her kavim için de bir yol gösteren vardır" âyeti nazil olduğu zaman Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) elini göğsüne koyup:

“Uyarıcı benim" buyurdu. Eliyle de Hazret-i Ali'nin omuzuna işaret edip:

“Ey Ali! Yol gösterici sensin. Benden sonra gelenler senin vasıtanla hidayet bulacaklardır" buyurdu.

İbn Merdûye'nin Ya'lâ b. Murra'dan bildirdiğine göre Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), "İnkâr edenler, «Ona Rabbinden bir mucize indirilseydi ya!» diyorlar. Sen ancak bir uyarıcısın. Her kavim için de bir yol gösteren vardır" âyetini okuyup:

“Uyarıcı benim. Ali ise yol göstericidir" buyurdu.

İbn Merdûye'nin bildirdiğine göre Ebû Berze el-Eslemî der ki: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), "Sen ancak bir uyarıcısın" derken elini göğsüne koydu ve "Her kavim için de bir yol gösteren vardır" derken de elini Hazret-i Ali'nin göğsüne koydu."

İbn Merdûye ve Diyâ el-Muhtâra'da, İbn Abbâs'tan Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Uyarıcı benim, yol gösterici ise Ali b. Ebî Tâlib'dir" buyurduğunu nakleder.

Abdullah b. Ahmed Müsned'in zevâidinde, İbn Ebî Hâtim, Taberânî M. el- Evsaf ta, Hâkim, İbn Merdûye ve İbn Asâkir'in bildirdiğine göre Ali b. Ebî Tâlib'in âyet hakkında şöyle dediğini bildirir:

“Uyarıcı Allah'ın Resulüdür. Ben ise yol göstericiyim." Bir lafızda ise, kendisi kastederek:

“Yol gösterici ise Hâşimoğullarından bir adamdır" dedi.

8

"Allah, her dişinin neye hamile kalacağını, rahimlerin neyi eksilteceğini, neyi artıracağını bilir. O'nun katında herşey bir ölçö iledir"

İbn Cerîr'in bildirdiğine göre Dahhâk, "Allah, her dişinin neye hamile kalacağını, rahimlerin neyi eksilteceğini, neyi artıracağını bilir" âyetini açıklarken:

“Allah, yarattığı her dişinin neye hamile kalacağını bilir" demiştir.

İbn Cerîr, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh, Saîd b. Cübeyr'in, âyeti açıklarken:

“Rahimdekinin erkek mi, yoksa dişi mi olduğunu bilir. "Rahimlerin neyi eksilteceğini, neyi artıracağını bilir..." âyetinden ise hamileyken rahminde kan görmesi kastedilmiştir" dedi.

İbn Ebî Şeybe, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir ve Ebu'ş-Şeyh'in Mücâhid'den bildirdiğine göre âyetteki eksilmeden kastedilen, kanın çıkması, artmasından kasıt ise kesilmesidir.

İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre âyetteki eksilmeden kastedilen, kadının hamileyken ay hali olması, artmasından kasıt ise dokuz ayı aşan hamilelik süresidir.

İbn Ebî Hâtim, Dahhâk vasıtasıyla İbn Abbâs'ın, "Rahimlerin neyi eksilteceğini, neyi artıracağını bilir..." âyetini açıklarken şöyle dediğini bildirir:

“Âyette kastedilen, dokuz aydan daha uzun süren ve daha az süren hamileliklerdir." Dahhâk der ki:

“Annem beni karnında iki yıl taşıdıktan sonra doğurdu. Doğduğumda ön dişlerim çıkmıştı."

İbnü'l-Münzir ve Ebu'ş-Şeyh'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre âyetteki eksilmeden kastedilen, dokuz aydan daha az süren hamilelik, artmasından kasıt ise dokuz ayı aşan hamilelik süresidir.

İbn Cerîr ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre İbn Abbâs der ki:

“Âyetteki eksiltmeden kastın kadının düşük yapmasıdır. Artmasından kasıt ise dokuz aydan daha fazla süren hamileliklerdir. Bazı kadınlar on ay hamile kalırken bazıları dokuz ay süreyle hamile kalmaktadır. Bazıları ise daha fazla süreyle hamile kalabilmekte, bazıları dokuz aydan az hamile kalabilmektedir. Yüce Allah'ın zikrettiği eksiltme ve arttırmadan kasıt budur. Bütün bunlar da Allah'ın ilmi dahilindedir."

İbn Cerîr, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Dahhâk:

“Dokuz aydan daha kısa süren hamilelikler eksiltme, daha fazla süren hamilelikler ise arttırma sayılır" demiştir.

İbn Cerîr, Hazret-i Âişe'nin:

“Hamilelik, iki yıldan bir eğirme aletinin kıpırtısı kadar bile fazla sürmez" dediğini bildirir.

İbn Ebî Şeybe, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre İkrime der ki:

“Hamilelik müddeti esnasında bir gün dahi (hayız) kanı aksa, hamilelik müddeti dokuz ay temiz olarak geçsin diye, bir gün artar."

İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in Hasan(ı Basrî)'den bildirdiğine göre âyetteki eksiltmeden kastedilen düşüktür.

İbn Ebî Şeybe, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Mücâhid:

“Kadın, hamileyken ay hali olursa çocuk zayıf kalır, eğer ayhali olmazsa çocuk gelişip büyür" demiştir.

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Mekhûl der ki:

“Anne karnındaki cenin, ne bir şey ister, ne üzülür, ne tasa çeker. Onun rızkı annesinin karnında hayız kanından gelir. Bu sebeple hamile olan kadın hayız olmaz. Çocuk dünyaya gelince ağlar. Ağlamasının sebebi geldiği yeri garipsemesi sebebiyledir. Çocuğun göbeği kesilince, Allah onun rızkını annesinin göğsüne havale eder. Böylece çocuk kimseden bir şey istemez, tasalanmaz ve üzülmez. Sonra serpilip yiyeceği şeyi eliyle alabileceği çağa gelir ve işte o zaman:

“Nereden rızık alacağım?" der. Vah sana! Allah, anne karnındayken ve küçük bebekken seni besledi. Gelişip düşünecek çağa gelince ise sen:

“Nereden rızık alacağım?" diyorsun." Sonra Mekhûl:

“Allah, her dişinin neye hamile kalacağını, rahimlerin neyi eksilteceğini, neyi artıracağını bilir. O'nun katında herşey bir ölçü iledir" âyetini okudu.

İbn Cerîr, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Katâde:

“O'nun katında herşey bir ölçü iledir" âyetini açıklarken:

“Ölçüden kasıt zamandır. Allah onların rızıklarını, yaratılışlarını ve ecellerini belirlemiş ve bunu belli bir süreye bağlamıştır" dedi.

9

Bkz. Ayet:10

10

"O görünmeyeni de, görüneni de bilendir. O, çok büyüktür, yüceler yücesidir, İçinizden birisi ister sözünü gizlesin, ister onu açıklasın; gece gizlensin ve(ya) gündüzün yoluna gitsin, hepsi birdir."

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre İbn Abbâs, âyette geçen (.....) âyetinin, "Gizli ve açığı bilir" mânâsında olduğunu söylemiştir.

İbn Ebî Şeybe, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Mücâhid:

“O, çok büyüktür, yüceler yücesidir. İçinizden birisi ister sözünü gizlesin, ister onu açıklasın; gece gizlensin ve(ya) gündüzün yoluna gitsin, hepsi birdir" âyetini açıklarken şöyle dedi:

“Kişinin sözünü gizlice söylemesiyle açıktan söylemesi Allah için birdir ve onu bilir. Yine Yüce Allah, geceleyin, saklanarak yapılan isyanı da, gündüzleyin açıkça İşlenen günahı da bilir."

İbn Cerîr, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Katâde:

“Allah katında, gizli olan şey alenidir. Karanlık ta aydınlıktır (hepsi O'nun için birdir)" demiştir.

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Hasan(-ı Basrî) der ki:

“Allah, açıkta olanı bildiği gibi gizli olanı, gizli olanı bildiği gibi de açıkta oanı bilir. Gündüz olanı bildiği gibi gece olanı, gece olanı bildiği gibi de gündüz olanı bilir."

Ebû Ubeyd, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir ve Ebu'ş-Şeyh'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre âyette geçen (.....) âyeti "Açıkta olan" mânâsındadır.

İbn Cerîr ve İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre İbn Abbâs, "Gece gizlensin ve(ya) gündüzün yoluna gitsin, hepsi birdir" âyetini açıklarken şöyle dedi:

“Gece gizlenenden kasıt, gece gizlice günah işleyip gündüz insanların içine çıkınca insanlara kendisini günahsız olarak gösteren riyakardır,"

11

"Onun önünde ve arkasında Allah'ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır. Bir toplum kendilerindeki özellikleri değiştirinceye kadar Allah, onlarda bulunanı değiştirmez. Allah bir topluma kötülük diledi mi, artık onun için geri çevrilme diye bir şey yoktur. Onların Allah'tan başka yardımcıları da yoktur."

İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim, Taberânî M. el-Kebîr'de, İbn Merdûye ve Ebû Nuaym Delâil'de, Atâ b. Yesâr vasıtasıyla İbn Abbâs'ın şöyle dediğini bildirir: Erbid b. Kays ve Âmir b. et-Tufayl Medine'ye gelerek oturmakta olan Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanına gidip önünde oturdular ve Âmir:

“Eğer ben müslüman olursam bana ne vereceksin?" diye sordu. Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Müslümanların lehine olan senin de lehine, onların aleyhine olan senin de aleyhine olacak" karşılığını verince, Âmir:

“Eğer müslüman olursam senden sonra emri (hükümranlığı) bana verir misin?" diye sordu. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Bu, ne sana, ne kavminedir. Fakat atların dizginleri senindir" cevabını verince, Âmir:

“Şimdi zaten Necd atlarının dizginleri benim elimdedir. Çöller benim, kasabalar senin olsun" dedi. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Hayır" buyurdu. Erbid ve Âmir, Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanından ayrılırlarken Âmir:

“Allah'a yemin olsun ki burayı sana karşı atlılar ve insanlarla dolduracağım!" dedi. Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Allah sana engel olacaktır" buyurdu ve onlar Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) huzurundan çıkınca, Âmir:

“Ey Erbid, ben, Muhammed'i söze tutayım, sen de arkasından yaklaşıp kılıcınla işini bitir. Sen Muhammed'i öldürünce insanlar diyete razı olmaktan başka bir şey yapamıyacaklar, savaştan kaçınacaklardır. Diyetini veririz olur biter" dedi. Erbid:

“Tamam" dedi ve plânlarını uygulamak üzere geri dönerek Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanına geldiler. Âmir:

“Ey Muhammed, benimle beraber kalk, seninle konuşayım" deyince, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) kalktı ve ikisi bir duvarın dibine durdular. Âmir, Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanında durup onunla konuşurken Erbid kılıcını çekmek için el atınca eli kılıcının kabzası üzerinde' kuruyup kaldı ve kılıcını çekemedi. Böylece Erbid Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) vurmakta gecikti ve Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) arkasına dönüp de Erbid'i ve ne yaptığını görerek onlardan ayrıldı. Âmir, Erbid'e:

“Sana ne oldu da yerinde donup kaldın ve ona vuramadın?" diye sorunca, Erbid:

“Elimi kılıcımın kabzası üzerine koyar koymaz elim kurudu" karşılığını verdi. Âmir ve Erbid Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanından ayrılıp Harratu Vâkim denilen yere (siyah volkanik taşlığa) gelince konakladılar. Bu sırada yanlarına Sa'd b. Muâz ve Useyd b. Hudayr çıktılar ve:

“Ey Allah'ın düşmanları, Allah ikinize de lanet etsin, çıkın buradan, uzak olun buradan" deyip onlara hakaret ettiler. Âmir:

“Ey Sa'd! Bu (yanındaki) kim?" diye sorunca, Sa'd:

“Useyd b. Hudayr el- Ketâib'dir" cevabını verdi. Bunun üzerine Âmir:

“Vallahi eğer bu kişi Hudayr'sa o benim dostumdur" dedi. Âmir, Medine'deki Rakım denilen yere gelince Allah Erbid'e bir yıldırım göndererek öldürdü. Âmir yola çıkıp Cerîb denilen yere gelince, Allah kendisine bir çıban gönderdi ve Âmir bu çıban sebebiyle öldü.

Bu konuyla ilgili olarak Yüce Allah, "Allah, her dişinin neye hamile kalacağını, rahimlerin neyi eksilteceğini, neyi artıracağını bilir. O'nun katında herşey bir ölçü iledir. O görünmeyeni de, görüneni de bilendir. O, çok büyüktür, yüceler yücesidir. İçinizden birisi İster sözünü gizlesin, ister onu açıklasın; gece gizlensin ve(ya) gündüzün yoluna gitsin, hepsi birdir. Onun önünde ve arkasında Allah'ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır. Bir toplum kendilerindeki özellikleri değiştirinceye kadar Allah, onlarda bulunanı değiştirmez. Allah bir topluma kötülük diledi mi, artık onun için geri çevrilme diye bir şey yoktur. Onların Allah'tan başka yardımcıları da yoktur" (Allah'ın emriyle gönderilen takipçiler Hazret-i Muhammed'i (sallallahü aleyhi ve sellem) korurlar) buyurup sonra da Erbid'i ve onu neyin öldürdüğünü zikrederek "O, korku ve ümit vermek için size şimşeği gösterendir, yağmur yüklü bulutları meydana getirendir. Gök gürlemesi O'na hamd ederek tespih eder. Melekler de O'nun korkusundan tesbih ederler. O, yıldırımlar gönderir de onlarla dilediğini çarpar. Onlar ise Allah hakkında mücadele ediyorlar. Hâlbuki O, azabı çok şiddetli olandır" buyurmuştur.

İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim, Taberânî, Ebu'ş-Şeyh ve İbn Merdûye'nin İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre "Onun önünde ve arkasında Allah'ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır" buyruğundaki koruma sadece Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) has bir durumdur.

İbn Ebî Hâtim'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre "Onun önünde ve arkasında Allah'ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır" âyetinden kastedilen, Allah'ın emrinden, onu önünden ve arkasından koruyan takipçilerin olmasıdır.

Ebu'ş-Şeyh'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre "Onun önünde ve arkasında Allah'ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır" buyruğundaki koruma, Allah'ın emriyle, Allah'ın emrinden (katından) koruma şeklindedir.

İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre takipçilerden kasıt meleklerdir.. Allah'ın emrinden kasıt ise Allah'ın izin vermesidir.

İbn Cerîr'in Hasan(ı Basrî)'den bildirdiğine göre takipçilerden kasıt meleklerdir.

İbn Cerîr'in Mücâhid'den bildirdiğine göre takipçilerden kasıt Allah'ın emrinden koruyan meleklerdir.

İbn Cerîr'in Saîd b. Cübeyr'den bildirdiğine göre takipçilerden kasıt meleklerdir ve meleklerin onu koruması da Allah'ın emriyledir.

İbn Cerîr'in bildirdiğine göre İbn Abbâs âyeti açıklarken şöyle dedi: Âyette geçen (.....) kelimesinden kastedilen, (kişiyi yoldan çıkarmaya çalışan) Şeytanın yanında ona emir veren, kişiyi önünden ve arkasından koruyan muhafızlardır. Yüce Allah:

“Bunlar bu kişiyi Benim emrimden mi koruyorlar! Ben bir topluluk hakkında kölülük istersem bu kötülüğü defedecek yoktur" buyurur.

İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre İbn Abbâs, (.....) kelimesini açıklarken şöyle dedi:

“Krallar muhafızlar bulundururlar ve bu muhafızlar kralı önlerinden, arkalarından, sağlarından ve sollarından öldürülmemesi için korurlar. Yüce Allah'ın:

“Allah bir topluma kötülük diledi mi, artık onun için geri çevrilme diye bir şey yoktur" Yani kral hakkında bir kötülük dilediğinde, muhafızların krala bir faydası dokunmaz" buyurduğunu duymadın mı?"

İbn Cerîr'in İkrime'den bildirdiğine göre âyette geçen (.....) kelimesinden kastedilen idarecilerdir.

İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre âyette geçen "olfe." kelimesinden kastedilen meleklerdir. Bu melekler gece ve gündüz insanoğlunu takib edip amellerini yazar."

İbn Cerîr ve İbnü'l-Münzir'in Mücâhid'den bildirdiğine göre âyette geçen (.....) kelimesinden kastedilen hafaza melekleridir.

İbnü'l-Münzir başka bir kanalla Mücâhid'in, âyette geçen (.....) kelimesini açıklarken şöyle dediğini bildirir:

“Melekler (insanoğlunu) gece ve gündüz takib ederler. Bana bildirildiğine göre Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Onlar (melekler) sabah namazı ve ikindi namazı vaktinde (nöbet değişimi için) yanınızda bir araya gelirler" buyurmuştur. "Onun önünde ve arkasında" âyeti, "İki melek (insanın) sağında ve solunda oturarak yaptıklarını yazmaktadırlar" gibidir. Kişinin iyilikleri önünde, kötülükleri de arkasındadır. Sağındaki melek iyiliklerini, solundaki melek ise kötülüklerini yazar. Sağdaki, iyilikleri, soldaki meleğin şahitliği olmadan yazarken, soldaki melek sağdaki meleğin şahitliği olmadan kötülüğü yazmaz. Kişi yürüdüğü zaman da meleklerden biri önünde, diğeri arkasında durur. Oturduğu zaman ise biri sağına, diğeri soluna geçer. Yattığı zaman biri başucunda, diğeri de ayakucunda durur ve onun yaptıklarını kaydederler."

Ebu'ş-Şeyh'in Atâ'dan bildirdiğine göre "oidii" kelimesinden kastedilen Kirâmen Kâtibîn melekleridir. Bunlar, Allah'ın emriyle, Âdemoğullarının yaptıklarını kaydetmek üzere görevlendirilmişlerdir.

İbn Cerîr, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in İbrâhîm(-i Nehaî)'nin bildirdiğine göre "Allah'ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır" buyruğunda kastedilen, takipçilerin kişiyi Cinlerden korumasıdır.

Abdurrezzâk, Firyâbî, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in İbn Abbâs'tan (.....) kelimesinden kastedilen, kişiyi önünden ve arkasından koruyan meleklerdir. Kaderinde olan bir şey başına geleceği zaman ise melekler onu yalnız bırakırlar.

İbn Cerîr'in bildirdiğine göre Mücâhid der ki:

“Hiçbir kul yoktur ki, onu uyurken ve uyanıkken cinlerden, insanlardan ve arslandan koruyan görevli melek olmasın. Ona zarar vermek isteyen olduğu zaman bu melek: «Geri dön!» der. Ancak Allah'ın kendisine isabet etmesine izin verdiği bir şeyse bu şey o kula isabet eder."

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Ka'bü'l-Ahbâr der ki:

“Eğer Âdemoğlu her düzlük ve engebeli yeri görebilseydi, her yerde şeytanların olduğunu görürdü. Eğer Yüce Allah, sizi yemek yerken, su içerken ve ve gizli hallerinizde sizden şeytanları uzaklaştıran melekler görevlendirmiş olmasaydı, bu şeytanlar sizi çabucak kaparlardı."

İbn Cerîr'in Ebû Miclez'den bildirdiğine göre Hazret-i Ali namaz kılarken Murâd kabilesinden bir adam gelerek:

“Kendine muhafız tut. Murâd kabilesinden bazıları seni öldürmek istiyor" deyince, Hazret-i Ali şu karşılığı verdi:

“Her kişiyi, kendisi için takdir edilmemiş şeylerden korumakla görevli iki melek vardır. Kaderinde olan bir şey başına geleceği zaman bu melekler, kişiyi kaderiyle baş başa bırakır. Doğrusu ecel sağlam bir kalkandır."

İbn Cerîr'in bildirdiğine göre Ebû Umâme der ki:

“Her kişinin yanında onu koruyan bir melek vardır. Ancak kaderinde olan bir şey gelince melek onu kendisi için takdir edilen şeye teslim eder."

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Süddî âyet hakkında şöyle demiştir:

“Her kulun meleklerden bir takipçisi vardır. Gündüz, iki melek bu kişinin yanında bulunur, gece olunca yükselirler ve onların ardından iki melek gelip sabaha kadar bu kişinin yanında bulunurlar. Bu melekler kişiyi önünden ve arkasından korurlar. Bu kişiye takdir edilmeyen hiçbir şey isabet etmez. Eğer onun için takdir edilmemiş bir şey başına gelecek olursa melekler bu şeyi kendisinden uzaklaştırırlar. Görmüyor musun? Kişi duvarın yanından geçiyor ve geçtikten sonra duvar yıkılıyor. Onun için takdir edilen bir şey başına geleceği zaman ise, bu kişiyi kaderiyle baş başa bırakırlar. Bu melekler Allah'ın emriyle böyle yapmakta ve onu korumaktadırlar."

İbn Cerîr'in Katâde'den bildirdiğine göre, Ubey b. Ka'b, bu âyeti (.....) şeklinde okumuştur.

İbnü'l-Münzir ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Hazret-i Ali, "Onun önünde ve arkasında Allah'ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır" âyetini açıklarken şöyle dedi:

“Hiçbir kimse yoktur ki, onu, üzerine duvar düşmesinden veya kuyuya düşmesinden ya da yırtıcı hayvanın yemesinden ya da boğulmaktan, yangından koruyan melekler olmasın. Bu kişinin başına kaderinde olan bir şey geleceği zaman onu kaderiyle baş başa bırakırlar."

Mekâyidu'ş-Şeytân'da İbn Eb i'd-Dünyâ, Taberânî ve Sâbûnî el-Mieteyn'de, Ebû Umâme'den Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu nakleder:.

"Mümin için üç yüz altmış melek görevlendirilmiştir. Bunlardan yedi tanesi gözü korurlar ve tıpkı yaz gününde sineklerin bal çanağından kovalandığı gibi belaları ondan defeder. Eğer (Şeytanı) görebilseydiniz onu her düzlükte ve dağda, ellerini ve ağzını açmış oarak görürdünüz. İnsanoğlu ona karşı bir an kendi kendine bıraküsaydı şeytanlar onu ele geçirirdi. "

Ebû Dâvud el-Kader'de, İbn Ebi'd-Dünyâ ve İbn Asâkir'in bildirdiğine göre Ali b. Ebî Tâlib der ki:

“Her kulu, üzerine duvar düşmemesi veya kuyuya düşmemesi ya da bir hayvanın kendisine zarar vermemesi için onu korumakla görevli hafaza melekleri vardır. Bu kişiye takdir edilen bir şey isabet edeceği zaman hafaza melekleri kendisini kaderiyle baş başa bırakırlar ve Allah'ın dilediği şey bu kişiye isabet eder. —Ebû Dâvud'un lafzında ise ifade şu şekildedir:— "İnsanlardan hiç kimse yoktur ki, onu korumakla görevli olan bir melek bulunmasın. Bir hayvan veya başka bir şey kendisine zarar vereceği zaman bu melek: «Bundan sakın!» der. Bu kişi için takdir edilen bir şey olacağı zaman ise kendisini kaderiyle baş başa bırakırlar."

İbn Cerîr, Kinâne el-Adevî'nin şöyle dediğini bildirir: Hazret-i Osman, Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanına girip:

“Ey Allah'ın Resûlü! Bana kul ile birlikte kaç meleğin bulunduğunu haber verir misin?" diye sorunca, Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle cevap verdi:

“Sağında bir melek var; sevaplarını yazar ve bu melek solundaki meleğin emîridir. Solunda bir diğer melek var, bu da günahlarını yazar. Sen bir iyilik işledin mi on olarak yazılır, bir kötülük işledin mi sol taraftaki, sağ taraftakine: «Yazayım mı?» diye sorar. Sağdaki melek: «Hayır, olur ki Allah'tan mağfiret diler yahut O'na tövbe eder» cevabını verir. Soldaki melek aynı soruyu üç defa tekrarladığı zaman sağdaki: «"Olur yaz. Evet, artık yazabilirsin. Allah bizi onun şerrinden korusun, ne kötü bir arkadaştır. Allah'ı gözetmesi ve Allah'tan utanması amma da azmış!" diye cevap verir» der. Yüce Allah ise: «İki melek (insanın) sağında ve solunda oturarak yaptıklarını yazmaktadırlar» buyurmuştur." İki melek de önünde ve arkanda var. Yüce Allah da:

“Onun önünde ve arkasında Allah'ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır" buyurmaktadır. Bir melek ise senin alnını yakalamıştır, Allah için alçak gönüllülük gösterecek olursan, seni yükseltir, Allah'a karşı büyüklenecek olursan, belini kırar. Dudaklarının üzerinde de iki melek vardır, bunlar senin ancak Muhammene ve aile halkına getirdiğin salâtü selâmı tesbit ederler. Bir melek de ağzın üzerinde dikilidir. O, yılanın ağzına girmesine fırsat vermez. Gözlerinin üzerinde de iki melek vardır. İşte herbir insan üzerindeki on melek bunlardır. Gece melekleri ile gündüz melekleri yer değiştirir dururlar. Çünkü geceleyin duran melekler, gündüzün duran meleklerle aynı değildir. İşte herbir insan üzerinde bu şekilde yirmi melek vardır. İblis de gündüzün Âdemoğlu ile birliktedir, onun çocukları ise geceleyin onunla birlikte bulunurlar. "

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre İbn Abbâs, "Bir toplum kendilerindeki özellikleri değiştirinceye kadar Allah, onlarda bulunanı değiştirmez" âyetini açıklarken:

“Onlar günahlara dalmadıkça, Allah onların üzerindeki nimetini değiştirmez. Günahlara daldıkları zaman ise üzerlerindeki nimetleri çeker" demiştir.

İbn Ebî Şeybe el-Arş'ta, Ebu'ş-Şeyh ve İbn Merdûye, Hazret-i Ali'den Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu nakleder:

“Yüce Allah şöyle buyurur: «İzzet ve celalime, Arş'ımın üzerindeki yüceliğime andolsun ki, bir şehir; bir ev halkı, hatta çöldeki bir bedevi, benim hoşuma gitmeyen bir günah üzerindeyken,. bundan dönerse; bana sevimli gelen taatlara yönelirse ben de onların hoşuna gitmeyecek olan azabımdan, onların hoşuna gidecek olan rahmetime dönerim. Fakat bir şehir, bir ev halkı, hatta çöldeki bir bedevi benim hoşuma giden bir taat üzerinden, benim hoşuma gitmeyen bir günaha dönerse, ben de onların sevdiği rahmetimden onların hoşuna gitmeyecek olan azabıma dönerim.»"

İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in İbn Zeyd'den bildirdiğine göre Âmir b. et-Tufayl ve Erbid b. Rabîa Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) geldiler ve Âmir:

“Eğer ben müslüman olursam bana ne vereceksin?" diye sordu. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Sen süvarisin. Sana atların dizginlerini veririm" cevabını verdi. Âmir:

“Sadece bu kadar mı?" diye sorunca, Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem); "Ne istiyorsun?" karşılığını verdi. Âmir:

“Doğu benim, batı da senin olsun" deyince, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Hayır" karşılığını verdi. Âmir:

“Çöller benim, şehirler de senin olsun" deyince, Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Hayır" karşılığını verdi. Bunun üzerine Âmir:

“Allah'a yemin olsun ki burayı sana karşı atlılar ve insanlarla dolduracağım!" dedi. Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Allah ve Kayle oğulları (Evs ve Hazrec) sana engel olacaktır" buyurdu. Erbid ve Âmir Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanından çıktılar ve Âmir, Erbid'e:

“Bu adamı öldürürsek, onun için iki oğlak bir kavga etmez (kendisini savunmaz) ve kabilesi, olup bitmiş bir şey için savaşmayı istemeyip diyete razı olurlar" dedi. Erbid:

“Eğer böyle istiyorsan yaparız"; dedi ve karar verdikten sonra biri diğerine:

“Sen geri dön, ben onu lafa tutup meşgul ederim, sen de arkasından gelip bir kılıçla işini bitirirsin" dedi. Anlaştıkları gibi yaptılar ve birisi Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) arkasına geçti, diğeri de:

“Bize kıssalarını anlat" dedi. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Ne diyorsun?" diye sorunca ise o:

“Bize Kur'ân'ını oku" dedi ve Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) ile uğraşıp oyalamaya başladı. (Arkadaşının bir şey yapmadığını görünce de daha sonra):

“Sana ne oldu da yerinde donup kaldın ve ona vuramadın?" diye sordu. Arkadaşı:

“Elimi kılıcın kabzasına koyunca kurudu ve ne kılıcı çekebildim, ne bırakabildim, ne de kıpırdatabildim" dedi. Âmir ve Erbid oradan çıkıp Harre denilen yere gelince Sa'd b. Muâz ve Useyd b. Hudayr onların geldiğini duyup, ikisi de zırhlarını giyip kılıcını kuşanarak ellerinde mızraklarla onları karşıladılar ve Âmir b. et-Tufayl'a:

“Ey pis kör! Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) şart koşan sen misin? Eğer Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) sana verdiği eman olmasaydı buradan ayrılmadan boynunu vururduk" dediler. Âmir:

“Bu kimdir?" diye sorunca, "Useyd b. Hudayr" cevabını verdiler. Âmir:

“Eğer babası hayatta olsaydı bana böyle davranamazdı" dedi ve Erbid'e:

“Ey Erbid! Sen bir Adene'ye git, ben de Necd'e gideyim ve adam toplayıp ona karşı birleşelim" dedi. Erbid yola çıkıp Rakım denilen yere gelince Allah ona yıldırımı olan bir yaz yağmuru gönderdi ve yıldırım onu yaktı. Âmir de yola çıkıp Cerîb vadisine varınca Allah kendisine veba hastalığını gönderdi ve Âmir:

“Ey Âmir ailesi! Develerde görülen cinsten bir veba beni öldürecek ve Selûloğullarından bir kadının evinde mi öleceksin!" diye bağırmaya başladı. Bu kadın, Kays kabilesindendi. Yüce Allah'ın, "O görünmeyeni de, görüneni de bilendir. O, çok büyüktür, yüceler yücesidir. İçinizden birisi ister sözünü gizlesin, ister onu açıklasın; gece gizlensin ve(ya) gündüzün yoluna gitsin, hepsi birdir. Onun önünde ve arkasında Allah'ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır. Bir toplum kendilerindeki özellikleri değiştirinceye kadar Allah, onlarda bulunanı değiştirmez. Allah bir topluma kötülük diledi mi, artık onun için geri çevrilme diye bir şey yoktur. Onların Allah'tan başka yardımcıları da yoktur" âyeti buna işaret etmektedir. Âyette takdim ve tehir vardır. Âyette geçen ve Allah'ın emriyle koruyan takipçiler Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) has bir durumdur. Allah bu iki kişi hakkında:

“Bir toplum kendilerindeki özellikleri değiştirinceye kadar Allah, onlarda bulunanı değiştirmez. Allah bir topluma kötülük diledi mi, artık onun için geri çevrilme diye bir şey yoktur. Onların Allah'tan başka yardımcıları da yoktur. O, size korku ve ümit içinde şimşeği gösteren ve (yağmur dolu) ağır bulutları meydana getirendir. Gök gürültüsü Allah'ı hamd ile tesbih eder. Melekler de O'nun heybetinden dolayı tesbih ederler. Onlar, Allah hakkında mücâdele edip dururken O, yıldırımlar gönderip onlarla dilediğini çarpar. Ve O, azabı pek şiddetli olandır. El açıp yalvarmaya lâyık olan ancak O'dur. O'nun dışında el açıp dua ettikleri onların isteklerini hiçbir şeyle karşılamazlar. Onlar ancak ağzına gelsin diye suya doğru iki avucunu açarı kimse gibidir. Halbuki (suyu ağzına götürmedikçe) su onun ağzına girecek değildir. Kâfirlerin duası kuşkusuz hedefini şaşırmıştır" buyurmuştur.

Lebîd, kardeşi Erbid hakkında ağlayarak şöyle dedi:

Erbid için ölümden korkardım ama,

Balık ve aslan yıldızlarının ona musibet vereceğinden korkmazdım.

Gök gürültüsü ve yıldırım canımı yaktı,

O sıkıntılı günlerde imdada yetişen kahraman atlının ölümüne sebeb olarak.

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Katâde, "Bir toplum kendilerindeki özellikleri değiştirinceye kadar Allah, onlarda bulunanı değiştirmez" âyetini açıklarken:

“Değiştirmek insanlardan, kolaylaştırmak ise Allah'tan gelir. Allah'ın üzerinizdeki nimetlerini değiştirmeyiniz" demiştir.

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre İbrâhîm(-i Nehaî) der ki: Yüce Allah, İsrâiloğullarının peygamberlerinden birine şöyle vahyetti:

“Bir şehir, hatta bir ev halkı, Allah'a itaat üzereyken, bundan dönüp isyana dönerse, Allah onları sevdikleri şeyden sevmedikleri şeye döndürür." Bunu tasdik eden şey, Allah'ın Kitab'ındaki, "Bir toplum kendilerindeki özellikleri değiştirinceye kadar Allah, onlarda bulunanı değiştirmez" âyetidir.

Ebu'ş-Şeyh'in Saîd b. Ebî Hîlâl'den bildirdiğine göre peygamberlerden birinin ümmeti çabucak günahlara dalınca kendilerine:

“Size Rabbimin risaletini tebliğ etmem için etrafımda toplanın" dedi. Yanında toplandılar ve peygamber elinde bir küp varken:

“Yüce Allah sizlere şöyle buyuruyor:

“Göklere yetişecek derecede günah işlediniz. Eğer tövbe edip bu günahlardan sıyrılmazsanız şunun (küpün) kırıldığı gibi sizi kırarım" deyip çömleği yere attı ve çömlek kırılıp dağıldı. Sonra şöyle dedi:

“Sizi birbirinizden ayırırım ve hiç kimseye faydanız dokunmayacak duruma gelirsiniz. Sonra üzerinize bahtsız kişiler gönderirim ve benim için sizden intikam alır. Sonra kendi nefsim için intikam alan ben olurum."

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Hasan(-ı Basrî) der ki:

“Haccâc(-ı Zâlim, halk için) bir cezadır. Allah'ın (gönderdiği) cezasını kılıçla karşılamayınız. Onu tövbe, tazarrû ve boyun eğerek karşılayın".

Ebu'ş-Şeyh, Mâlik b. Dînâr'ın:

“Her günah işlemenizde, Yüce Allah bu günahınıza karşılık size bir ceza gönderir" dediğini bildirir.

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Mâlik b. Dînâr der ki:

“Bazı kitaplarda:

“Ben, kralların sahibi Allah'ım! Kralların kalbi benim elimdedir. Kalplerinizi krallara sövmekle meşgul etmeyiniz. Bana dua edin ki onları size karşı iyi davranmasını sağlayayım" yazılı olduğunu okudum.

Ebu'ş-Şeyh, Süddî'nin, "Onların Allah'tan başka yardımcıları da yoktur" âyetini açıklarken:

“Allah'tan başka onlara dost olan, yardım eden ve sığındıran kimse yoktur" demiştir.

12

"O, size Korku ve ümit içinde şimşeği gösteren ve (yağmur dolu) ağır bulutları meydana getirendir."

Abdurrezzâk, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Katâde, bu âyeti:

“Seferdeki kimsenin yağmurun eziyetinden ve meşakkatinden korkması, mukim kimsenin de Allah'ın rızkını umması ve yağmurun bereketinden ve faydalarından ümitvar olması için sîze şimşeği gösterendir" şeklinde açıklamıştır.

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Hasan(-ı Basrî), bu âyeti:

“O, deniz halkı için korku ve karada olanlar için de ümit olarak şimşeği gösteren ve (yağmur dolu) ağır bulutları meydana getirendir" şeklinde açıklamıştır.

Ebu'ş-Şeyh, Dahhâk'ın, bu âyeti açıklarken:

“Korkudan kasıt şimşekler, ümitvar olunan şey ise yağmurdur" dediğini bildirir.

İbn Cerîr, İbn Abbâs'ın azatlısı Ebû Cahdem b. Sâlim'den bildiriyor: İbn Abbâs, Ebû Celde'ye mektup yazıp " kelimesini sorunca, Ebû Celde:

“Su mânâsındadır" cevabını verdi.

Ebu'ş-Şeyh'in İbn Cüreyc'den bildirdiğine göre Şuayb el-Cubâî, (.....) âyetini açıklarken şöyle dedi:

“Allah'ın Kitab'ına göre Arş'ı taşıyanlar meleklerdir. Bunların adı Allah'ın Kitab'ında yılanlar olarak geçmektedir. Her meleğin insan, aslan ve kerkenez kuşu şeklinde yüzü vardır. Bu melekler kanatlarını hareket ettirdikleri zaman şimşek çakar. Umeyye b. Ebi's-Salt der kî:

Bir adam ve bir öküz sağ ayağının altında

Kuş ise diğerinde ve aslan da pusuda yatmaktadır.

İbnü'l-Münzir'in bildirdiğine göre Mücâhid, "O, size korku ve ümit içinde şimşeği gösteren ve (yağmur dolu) ağır bulutları meydana getirendir" âyetini açıklarken şöyle dedi:

“Melekler kanatlarını çırpmasıyla şimşek oluşur. Söylendiğine göre bu meleklere yılanlar denir."

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Muhammed b. Müslim der ki:

“Bize bildirildiğine göre şimşek, dört yüzü olan bir melektir. Bir yüzü insan, bir yüzü öküz, bir yüzü kerkenez kuşu ve bir yüzü aslandır. Bu melek kuyruğunu salladığı zaman şimşek çakar."

Abd b. Humeyd, İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh, Mücâhid'in:

“Şimşek, bulutları süren bir meleğin onları sürerken çıkardığı sestir.

İbn Ebi'd-Dünyâ Kitâbu'l-Matar'da ve Ebu'ş-Şeyh, İbn Abbâs'ın:

“Şimşek, görünen bir melektir" dediğini bildirir.

Abd b. Humeyd, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim, Ebu'ş-Şeyh, Harâtâ Mekârimu'l-Ahlâk'ta ve Sünen'de Beyhakî değişik kanallarla Ali b. Ebî Tâlib'in şöyle dediğini bildirir:

“Şimşek, bulutlarla görevli meleklerin elindeki ateşten kırbaçlardır. Bu kırbaçlarla bulutlan sürerler."

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Mücâhid:

“Şimşek, yıldırımların kendisiyle bulutları sürdüğü kırbaçlardır.

İbn Ebî Hâtim, Ebû Hureyre'nin:

“Şimşek, dolunun birbirine çarpmasıdır" dediğini bildirir.

İbn Ebî Hâtim ve el-Azame'de Ebu'ş-Şeyh, Ka'b(u'l-ahbâr)'ın:

“Şimşek, dolu meleğinin el çırpmasıdır. Eğer bu melek yer halkına görünseydi bayılıp akılları başlarından giderdi" dediğini bildirir.

Şafiî, Urve b. ez-Zübeyr'in:

“Sizden biriniz şimşeği yahut yağmuru gördüğü zaman onu (parmağı ile) göstermesin. Onun hal ve durumunu (azdır, çoktur, iyidir diyerek) anlatsın" dediğini bildirir.

İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in Mücâhid'den bildirdiğine göre "Ağır bulutları meydana getirendir" âyetinden kastedilen yağmur olan bulutlardır.

Ahmed, İbn Ebi'd-Dünyâ Kitâbu'l-Matar'da, el-Azame'de Ebu'ş-Şeyh ve Beyhakî el-Esmâ ve's-Sifât'ta, (Ebû Zer) el-Ğifârî'den Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu nakleder:

“Şüphesiz ki Allah bulutu inşa eder; o da en güzel şekilde konuşur ve en güzel şekilde güler ." İbrâhim b. Sa'd der ki:

“Bulutun konuşması gök gürültüsü, gülmesi ise şimşektir."

Ukaylî ve İbn Merdûye, Ebû Hureyre'den Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu nakleder:

“Şüphesiz ki Allah bulutu inşa eder, sonra ona suyu indirir. Hiçbir şey onun gülüşünden güzel değildir ve hiçbir şey onun konuşmasından güzel değildir. Onun konuşması gök gürültüsü, gülmesi ise şimşektir. "

İbn Merdûye, Amr b. Bicâd el-Eş'arî'den Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Allah katında bulutun adı el-Anân'dır. Gök gürültüsü, bulutu süren bir melektir. Şimşek ise Rûfail adındaki bir meleğin bir ucudur" buyurduğunu nakleder.

İbn Merdûye'nin Câbir b. Abdillah'tan bildirdiğine göre Huzeyme b. Sâbit -Ensar'dan olan değil- Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) bulutların menşeini sorunca, Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Bulutlarla görevli bir melek vardır. Bu melek, uzaklaşan bulutları toplar, yakın olanları da birbirine yapıştırır, bir elinde de kamçı vardır. Kamçıyı kaldırınca şimşek çakar, bulutları sürdüğü zaman gök gürler ve kamçıyla vurduğu zaman da yıldırım düşer" cevabını verdi.

13

"Gök gürültüsü Allah'ı hamd ile tesbih eder. Melekler de O'nun heybetinden dolayı tesbih ederler. Onlar, Allah hakkında mücâdele edip dururken O, yıldırımlar gönderip onlarla dilediğini çarpar. Ve O, azabı pek şiddetli olandır."

Ahmed, Tirmizî, Nesâî, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim, el-Azame'de Ebu'ş- Şeyh, İbn Merdûye, Ebû Nuaym Delâil'de ve Diyâ el-Muhtâre'de İbn Abbâs'ın şöyle dediğini bildirir: Yahudiler Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanına gelip:

“Ey Muhammed! Sana beş şeyi soracağız. Eğer bize bu beş şeyden haber verirsen peygamber olduğunu anlar sana tâbi oluruz" deyince, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), Hazret-i Yâkub'un, oğullarından aldığı ahdi onlardan da alıp:

“Sorun bakalım" buyurdu. Yahudiler:

“Bize peygamberliğin alametlerinden haber ver" deyince, Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Gözleri uyur; ama kalbi uyumaz" karşılığını verdi. Yahudiler:

“Bize, kadının nasıl dişi, nasıl erkek doğurduğunu bildir" deyince, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Erkek ve kadının suyu birleşince, erkeğin suyu kadının suyundan üstün gelirse kadın erkek doğurur, kadının suyu erkeğin suyuna üstün gelince ise dişi doğurur" cevabını verdi. Yahudiler:

“İsrâil'in (Hazret-i Yâkub'un) kendine haram kıldığı şeyi söyle" deyince, Allah'ın Resûlü (sallallahü aleyhi ve sellem); "Siyatik hastalığına yakalanmıştı. Deve sütünün kendisine iyi gelmediğini anladı ve deve etini kendine haram kıldı" cevabını verdi. Yahudiler:

“Doğru söyledin" deyip:

“Bize gök gürültüsünden haber ver" dediler. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Allah tarafından bulutlarla görevlendirilmiş bir meleğin elinde ateşten bir kamçı vardır. Bu melek elindeki kamçıyla bulutları Allah'ın emrettiği yöne sürer" karşılığını verince, Yahudiler:

“Peki bu duyduğumuz ses nedir?" diye sordular. Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Bulutlarla görevli meleğin sesidir" cevabını verince, Yahudiler:

“Doğru söyledin. Sadece bir sorumuz kaldı. Bu soru, cevap verdiğin takdirde sana tâbi olacağımız sorudur. Hiçbir peygamber yoktur ki, kendisine haber getiren bir melek olmasın. Sana haber getiren melek hangisidir?" diye dordular. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Cibrîl" cevabını verince, Yahudiler:

“Cibrîl mi! O, savaş, öldürme ve azapla iner ve düşmanımızdır. Eğer sana inen meleğin, rahmet, yeşillik ve yağmurla inen Mîkâil olduğunu söyleseydin olurdu (iman ederdik)" dediler. Bunun üzerine:

“De ki: «Cebrail'e düşman olan kimse Allah'a düşmandır», çünkü O, Kur'ân'ı Allah'ın izniyle kendinden öncekini tasdik ederek, yol gösterici ve inananlara müjdeci olarak senin kalbine indirmiştir" âyeti nazil oldu.

İbn Ebi'd-Dünyâ Kitâbu'l-Matafda, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, Sünen'de Beyhakî ve Harâitî Mekârimu'l-Ahlâk'ta, Alî b. Ebî Tâlib'in:

“Gök gürültüsü bîr melektir. Şimşek ise bu meleğin, demirden kamçıyla bulutlara vurmasıdır" dediğini bildirir.

İbnü'l-Münzir, Ebu'ş-Şeyh ve Harâitî'nin bildirdiğine göre İbn Abbâs:

“Gökgürültüsü, deve sürücüsünün, develeri sürerken şarkı söylediği gibi, bir meleğin bulutlan sürerken getirdiği tesbihlerdir" demiştir.

Buhârî el-Edebu'l-Müfred'de, İbn Ebi'd-Dünyâ Kitâbu'l-Matar'da ve İbn Cerîr'in bildirdiğine göre İbn Abbâs gökgürültüsünü duyunca:

“Onun tesbih ettiği Zatı tesbih ederim" derdi. İbn Abbâs:

“Gökgürültüsü, çobanın sürüsünü sürdüğü gibi, meleğin bulutlan sürmesidir" demiştir.

İbnü'l-Münzir ve İbn Merdûye, İbn Abbâs'ın şöyle dediğini bildirir:

“Gökgürültüsü, bu adı taşıyan bir melektir. Çıkardığı ses ise bu meleğin tesbihidir. Meleğin bağırması şiddetlenince bulutlar birbirine sürtünür ve korkudan titrer. Böylece bulutların içinden yıldırımlar çıkar."

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre İbn Abbâs:

“Gökgürültüsü, meleğin tesbih ve tekbirle bulutlan sürmesidir" demiştir.

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Ebû Hureyre der ki:

“Yüce Allah, bulutlardan daha hızlı sürülen bir şey yaratmamıştır. Bir melek onu sürer. Gökgürültüsü, meleğin ve bulutu sürdüğü kamçıların çıkardığı sestir.

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Abdullah b. Amr'a, gökgürültüsü sorulunca:

“Yüce Allah'ın, bulutları sürmekle görevlendirdiği melektir. Yüce Allah bulutların bir beldeye sürülmesini dileyince bu meleğe emreder ve melek bulutlan o beldeye sürer. Bulutlar dağılmak isteyince ise, sizden birinin bineğini yoluna çevirdiği gibi bu melek kamçısıyla bulutları toplamak için vurur" deyip:

“Gökgürültüsü Allah'ı hamd ile tesbih eder" âyetini okudu.

Abd b. Humeyd, İbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh, Mücâhid'in:

“Gökgürültüsü, bulutları çıkaran melektir. Bu gürleme sesi onun sesidir" dediğini bildirir.

İbnü'l-Münzir ve Ebu'ş-Şeyh'in Dahhâk'tan bildirdiğine göre (.....) bir meleğin adıdır ve çıkan ses te bu meleğin tesbihidir.

İbn Cerîr, Harâitî ve Ebu'ş-Şeyh'in Ebû Salih'ten bildirdiğine göre gökgürültüsü, meleklerden biridir.

Abd b. Humeyd, İbnü'l-Münzir ve Sünen'de Beyhakî, İkrime'nin şöyle dediğini bildirir:

“Gökgürültüsü meleklerden biridir ve tıpkı çobanın develeri sürdüğü gibi bulutlan sürmekle görevlendirilmiştir."

Abd b. Humeyd, İbn Cerîr ve el-Azame'de Ebu'ş-Şeyh, Şehr b. Havşeb'in şöyle dediğini bildirir:

“Gökgürültüsü, tıpkı çobanın develeri sürdüğü gibi bulutları süren bir melektir. Bir bulut yoldan çıkınca o bulutu tekrar yola sokar. Bulutları süren bu melek kızdığı zaman ağzından ateş çıkar, yıldırımlar işte bu ateştir."

Abd b. Humeyd'in bildirdiğine göre bir adam Mücâhid'e gökgürültüsünü sorunca:

“Allah'a hamd ile tesbih eden bir melektir" cevabını verdi.

Harâitî Mekârimu'l-Ahlâk'ta İbn Abbâs'ın:

“Gökgürültüsü bir melek, şimşek ise sudur" dediğini bildirir.

Harâitî, İkrime'den:

“Gökgürültüsü, sesiyle bulutları süren bir melektir" dediğini bildirir.

Harâitî, Mücâhid'den aynı rivâyette bulunmuştur.

el-Azame'de Ebu'ş-Şeyh, Amr b. Ebî Amr'dan, o da güvenilir kişilerden bildirdiğine göre Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Şu, Allah'ın çıkardığı buluttur ve Allah ondan su çıkarır. Onun konuşmasından daha güzel bir konuşma ve gülmesinden daha güzel gülme yoktur" buyurup:

“Onun konuşması gökgürültüsü, gülmesi ise şimşektir" dedi.

Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Süddî:

“Gökgürültüsü, bulutları süren ve bulutlara dilediği yere yağmasını emreden bir melektir" demiştir.

Ahmed ve Hâkim'in Ebû Hureyre'den bildirdiğine göre Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Rabbiniz şöyle buyuruyor:: «Eğer kullarım bana itaat etseydi onlara gece yağmuru gönderir, gündüz güneşi çıkarırdım ve gökgürültüsünün sesini kendilerine duyurmazdım»" buyurmuştur.

İbn Ebî Şeybe, Ahmed, Buhârî el-Edebu'l-Müfred'de, Tirmizî, Nesâî, İbnü'k Münzir, el-Azame'de Ebu'ş-Şeyh, Hâkim, İbn Merdûye ve Harâiti Mekârimu'l- Ahlâk'ta, İbn Ömer'in şöyle dediğini bildirir: Allah'ın Resûlü (sallallahü aleyhi ve sellem) gökgürültüsü ve şimşek sesini duyunca:

“Allahım! Bizi öfkenle öldürme, bizi azabınla helak etme ve ondan önce bize afiyet ver" derdi.

İbnü'l-Münzir, İbn Cerîr ve İbn Merdûye'nin Ebû Hureyre'den bildirdiğine göre Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) gökgürültüsünü duyunca:

“Gökgürültüsünün hamd ile tesbih ettiğini tesbih ederim" derdi.

İbn Merdûye'nin Ebû Hureyre'den bildirdiğine göre Allah'ın Resûlü (sallallahü aleyhi ve sellem), rüzgâr esince veya gökgürültüsünü duyunca rengi değişir ve bu durumu yüzünden belli olurdu. Sonra gökgürültüsüne:

“Senin tesbih ettiğini tesbih ederim" derdi. Rüzgâra da:

“Allahım! Onu (rüzgârı) rahmet yap, azab yapma" derdi.

Şâfîî, Muttalib b. Hantab'ın şöyle dediğini bildirir:

“Allah'ın Resûlü (sallallahü aleyhi ve sellem), şimşek çaktığı veya gök gürlediği zaman rengi atar ve bu yüzüne bakan bunu anlardı. Yağmur yağınca ise memnun olurdu."

Taberânî, Ebu'ş-Şeyh ve İbn Merdûye'nin İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Gökgürüîtüsünü duyduğunuzda Allah'ı zikredin. Gökgürültüsü Allah'ı zikredene zarar vermez" buyurmuştur.

Ebû Dâvud Merâsîl'de, Ubeydullah b. Ebî Câfer'den bildirir: Bir topluluk gökgürüîtüsünü duyup tekbir getirince Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Gökgürüîtüsünü duyduğunuz zaman Allah'ı tesbih edin, tekbir getirmeyin" buyurdu.

İbn Ebî Şeybe'nin bildirdiğine göre İbn Abbâs gökgürüîtüsünü duyunca:

“Allah'ı hamd ile tesbih ederim, yüce Allah noksanlıklardan münezzehtir" derdi.

İbn Cerîr, Hazret-i Ali'nin gökgürüîtüsünü duyunca:

“Senin tesbih ettiğini tesbih ederim" dediğini bildirir.

Mâlik, İbn Sa'd, İbn Ebî Şeybe, Ahmed Zühd'de, Buhârî el-Edebu'l- Müfred'de, İbnü'l-Münzir, Harâitîve el-Azame'de Ebu'ş-Şeyh bildirir: Abdullah b. ez-Zübeyr gökgürüîtüsünü duyunca konuşmasını keser ve:

“Gökgürültüsünün hamd ile ve meleklerin de korkuyla tesbih ettiğini tesbih ederim" dedikten sonra:

“Doğsuru bu, yeryüzü halkı için büyük bir tehdittir" derdi.

İbn Ebî Hâtim, Ali b. el-Hüseyn'den Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Gökgürültüsü, Allah'ın bir tehdididir. Gökgürüîtüsünü duyduğunuz zaman konuşmayı kesiniz" buyurduğunu nakleder.

Saîd b. Mansûr ve İbnü'l-Münzir'in bildirdiğine göre İbn Abbâs der ki: Gökgürüîtüsünü duyup:

“Gökgürültüsünün hamd ile ve meleklerin de korkuyla tesbih ettiğini tesbih ederim. Onun her şeye gücü yeter" diyen kişiye yıldırım çarparsa, diyetini ben ödeyeceğim."

İbn Ebî Şeybe, îbn Cerîr ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre Abdulah b. Ebî Zekeriyyâ der ki: Bana ulştığına göre gökgürültüsünü duyunca:

“Yüce Allah'ı hamd ile tesbih ederim" diyene yıldırım isabet etmez.

Harâitî Mekârimu'l-Ahlâk'ta, Ahmed b. Davud'un şöyle dediğini bildirir: Süleyman b. Dâvud (aleyhisselam) çocukken babasıyla yürürken gökgürültüsünü duyunca yere kapanıp babasının baldırına yapıştı. Babası Hazret-i Dâvud (aleyhisselam):

“Evladıml! Bu, Allah'ın rahmetinin öncüleridir. Ya gazabının öncülerinin sesini duysaydın ne yapardın?" dedi.

el-Azame'de Ebu'ş-Şeyh, Ka'b(u'l-ahbâr)'ın şöyle dediğini ildirir:

"Gökgürültüsünü duyunca üç defa: «Gökgürültüsünün hamd ile ve meleklerin de korkuyla tesbih ettiğini tesbih ederim» diyen, gökgürültüsünün vereceği zarardan muaf tutulur."

İbn Merdûye, Ebû Hureyre'nin şöyle dediğini bildirir:: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) ile beraber otururken gökgürültüsünü duyunca:

“Gökgürültüsünün ne dediğini biliyor musunuz?" diye sordu. Biz:

“Allah ve Resûlü daha iyi bilir" karşılığını verince, Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

“Gökgürültüsü: «Gideceğin yer falan şehirdir» diyor" buyurdu.

Müslim'in Ebû Hureyre'den bildirdiğine göre Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu:

“Sahrada olan bir adam bir buluttan: «Falan kişinin bahçesini sula» diye bir ses duydu. Bulut bir taşlığa çekilip suyunu oraya bıraktı. Bu taşlıktaki bir kanal yağan bütün yağmuru içinde topladı. Adam suyun aktığı kanalı takib edince, bir adamın, bahçede çapasıyla suyu çevirdiğini (bahçeyi suladığını) gördü ve: «Ey Allah'ın kulu! Adın nedir?» diye sordu. Adam: «Ben falan kişiyim» deyip buluttan gelen sesteki ismi söyleyip: «Ey Allah'ın kulu! Neden adımı sordun?» diye sordu. Adam: «Bu suyu indiren buluttan, senin adını söyleyerek:

“Falan kişinin bahçesini sula" diye bir ses duydum. Sen bununla ne yapıyorsun?» karşılığını verdi. Bahçe sahibi: «Eğer ne yaptığımı soruyorsan söyleyeyim. Çıkan ürünün üçte birini tasadduk ediyorum, üçte birini çocuklarımla yiyorum, kalan üçte birini de bahçeye iade ediyorum»" dedi.

Nesâî, Bezzâr, Ebû Ya'lâ, İbn Cerîr, İbnü'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim, Ebu'ş- Şeyh, Taberânî M. el-Evsat'ta, İbn Merdûye ve Beyhakî Delâil'de, Enes b. Mâlik'ten bildirir: Allah'ın Resûlü (sallallahü aleyhi ve sellem), âshâbından birini müşriklerin liderlerinden birinin yanına gönderince, müşrik:

“Beni, kendisine iman etmeye davet ettiğin ilah, altından mı, gümüşten mi yoksa bakırdan mı?" diye sordu. Müşriğin bu sözü sahabinin ağırına gitti ve Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) dönüp olanları bildirdi. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), Sahabiye:

“Geri dön!" buyurunca, sahabi geri döndü ve müşrik kendisine aynı şeyleri tekrar etti. Sahabi tekrar Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) dönünce, Allah'ın Resûlü onu üçüncü defa gönderdi. Sahabiyle müşrik konuşurlarken yüce Allah müşriğin başının üstüne bir bulut gönderdi ve bulut gürleyip şimşek çakınca yıldırım düşüp adamın kafatasını alıp götürdü. Bunun üzerine: