171

Kâfirlerin hali bağırıp çağırmadan başka bir şey duymayan hayvanlara haykıran o kimsenin hali gibidir. Onlar sağırlar, dilsizler ve körlerdir. Artık onlar anlamazlar.

"Kâfirlerin hali bağırıp çağırmadan başka bir şey duymayan hayvanlara haykıran o kimsenin hali gibidir":

Bu âyetin manasında üç görüş vardır:

Birincisi: Manası şöyledir: Kâfirlerin hali çobanın seslendiği davarlar gibidir. Bu Ferrâ’ ile Saleb'in görüşleridir, ikisi de şöyle demişlerdir: Önce halleri dedi, sonra da onları çobana benzetti, davardan bahsetmedi, buna göre mana şöyle olur: Kâfirlerin hali çobanın sesinden daha fazla bir şey anlamayan hayvanların hali gibidir. Eğer çoban onlara: Otlayın veya su için dese, kendilerine ne dediğini anlamazlar.

İşte kâfirler de Kur’ân'ın kendilerine getirdiği ve Resul’ün uyardığı şeylerde böyledir ki, onlar da anlamazlar. Çobana teşbih edilmişse de mana sürü ile ilgilidir. Bu, Arap kelâmında çok açıktır. Meselâ, fülanün yahafüke kehavfîl esedi derler ki, senden aslan korkusu gibi korkar demektir. Çünkü aslanın korkunç olduğu bilinen bir şeydir. Şair de şöyle demiştir:

Senin dediğin farzdır, tıpkı

Zinanın recmin farzı olması gibi.

Yani, recmin zinanın farzı olması gibi demek istiyor.

İkincisi: Manası şöyledir: Kâfirlerin hali ile bizim onlara öğüt verme halimiz, bağırıp çağıran çobanla davanna benzer. Bizim halimiz, kısaltmak maksadıyla atılmıştır, çünkü kelâmda ona delalet edecek şey vardır, bu da İbn Kuteybe ile Zeccâc’ın görüşleridir.

Üçüncüsü: Kâfirlerin putlarına dua etme hali bağırıp çağıran çobanın haline benzer, bu da İbn Zeyd'in görüşüdür. Bağırıp çağıran da çobandır. Naaka bilğanemi yenıku na’kan ve naikan ve naakanenen denir.

İbn Enbari de şöyle demiştir. Arap dilinde yaygın olan, naak maddesinin sadece koyuna seslenmede kullanılmasıdır. Bu durumda koyun sesi işitir, manayı anlamaz.

"Sağırlardır, dilsizlerdir": Neden onları sağırlık ve dilsizlikle niteledi? Çünkü onlar işittikleri şeyi kabul etmemede işitmeyen kimse gibidirler. Konuşma ve bakmada da aynı dürümdalar. Bu mananın izahı yukarıda geçmiştir.