36

Allah’a ibadet edin, O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, akraba komşuya, yabancı komşuya, yakın arkadaşa, yolda kalanlara ve sağ ellerinizin sahip olduğu kölelere iyilik edin. Şüphesiz Allah kendini beğenen ve daima böbürlenen kimseyi sevmez.

"Allah’a ibadet edin":

İbn Abbâs: O’nu birleyin, demiştir.

"Ana babaya iyilik edin":

Ferrâ’ şöyle demiştir: Allah insanları ebeveyne iyilik etmeye teşvik etmiştir.

"Akraba komşuya": Bunda da iki görüş vardır:

Birincisi: O, seninle onun arasında yakınlık olan komşudur, bunu İbn Abbâs, İkrime, Dahhâk, Katâde, İbn Zeyd, Mukâtil ve diğerleri, demişlerdir.

İkincisi: O, Müslüman komşudur, bunu da Nevf eş - Şâmi, demiştir. O zaman mana: İçinizden Müslüman komşuya iyilik edin, olur.

"Vel - caril cünübi": Mufaddal, Âsım’dan cimin fethi ve nunun sükunu ile vel - caril cenbi rivayet etmiştir.

Ebû Ali Şöyle demiştir: Mana: El - Cari zil cünüb, demektir ki, muzaf hazfedilmiş olur.

Yabancı komşu hakkında da üç görüş vardır:

Birincisi: O, seninle onun arasında yakınlık olmayan yabancıdır, bunu İbn Abbâs, Mücâhid, Atâ’, İkrime, Dahhâk, İbn Zeyd, Mukâtil ve diğerleri, demişlerdir.

İkincisi: o; sağındaki, solundaki, önündeki ve arkandaki komşudur, bunu da Dahhâk, İbn Abbâs’tan rivayet etmiştir.

Üçüncüsü: O; Yahudi ve Hıristiyan’dır, bunu da Nevf eş - Şami, demiştir.

Yakın arkadaş hakkında da üç görüş vardır:

Birincisi: O, zevce (eş)tir, bunu da Hazret-i Ali, İbn Mes’ûd, Hasen, İbrahim Nehaî ve İbn Ebi Leyla, demişlerdir.

İkincisi: O, yol arkadaşıdır, bunu da Mücâhid’in rivâyetinde İbn Abbâs, Katâde, Dahhâk, Süddi ve İbn Kuteybe, demişlerdir. Said b. Cübeyr’den de iki görüşün benzeri rivayet edilmiştir.

Üçüncüsü: O arkadaştır, bunu da İbn Cüreyc, İbn Abbâs’tan rivayet etmiş ve İkrime de böyle, demiştir.

İbn Zeyd de şöyle demiştir: Senden hayrının ulaşmasını umut eden kimsedir.

Mukâtil de: O seferde ve hazarda arkadaşındır, demiştir. İbnüssebil hakkında da Bakara suresinde açıklama yapmıştık.

"Sağ ellerinizin sahip olduklarına da": Yani kölelere iyilik edin. Bazıları: Buna dilsiz hayvanlar da girer, demişlerdir.

İbn Abbâs şöyle demiştir:

"el - Muhtal: Kibirli kibirli yürüyendir; fahur da: Kibriyle insanlara karşı böbürlenendir, demiştir.

Mücâhid de: O verdiğini sayan ve Allah’a şükretmeyendir, demiştir.

İbn Kuteybe de: Muhtal: Mağrur ve kibirli kimsedir, demiştir:

Zeccâc da: Muhtal: Kasılan, gururlu ve cahil kimsedir, demiştir. Burada kibirli ve gururlunun zikredilmesi; bunların zengin oldukları zaman akrabalarından ve komşularından kaçmalarından dolayıdır.