10

"Biz mi gerçekten elbette eski hale döndürüleceğiz?” dediler.

"Biz mi gerçekten elbette eski hale döndürüleceğiz?” derler” sözü göstermektedir. İbn Âmir ile Küfe halkı istifham anlamında iki harekeli hamze ile

"einna” okumuşlar; kalanlar ise birincisi harekeli, İkincisi müleyyen (yumuşak) olarak okumuşlardır. Nâfi ile Ebû Amr da ikisinin arasında elifle okumuşlardır.

Kelâmın manasında da üç görüş vardır:

Birincisi: Hafire: ölümden sonraki hayattır,

Mana şöyledir: Biz ölümümüzden sonra diri olarak geri ini döneceğiz? Bu da İbn Abbâs, Atıyye ve Süddi’nin görüşüdür.

Ferrâ’ da şöyle demiştir: Demek istiyorlar ki, ilk halimize yani hayata mı döneceğiz? Araplar şöyle derler: Eteytü fülanen sümme raca'tü alâ hafireti (filancaya geldim, sonra da geldiğim yerden geri döndüm).

Ebû Ubeyde de şöyle demiştir: Recea fülanün fi hafiretihi ve alâ hafiretihi (geldiği yerden geri döndü) denir. Bu da Zeccâc’ın görüşüdür.

İkincisi: O kabirlerin kazıldığı yerdir, ona hafine denilmiştir, mana da: Mahfuıe (kazılmış) demektir. Nitekim

"maün dafik” (Tarık: 6) ve

"iyşetiin radıyeh” (Hakka: 21) de böyledir. Bu da Mücâhid ile Halil’in görüşleridir. O zaman mana şöyle olur: Bizler yeniden yaratılmak üzere yere, toprağa mı gömüleceğiz?

İbn Kuteybe de

"hafire” hususunda şöyle demiştir: İlk durumumuza mı döndürüleceğiz? Kim onu yer (toprak) ile tefsir ederse, bu görüşe katılmış olur; çünkü başlangıcımız ondandır. Şair şöyle demiştir:

Kelimden ve ak saçlarımdan sonra geriye mi döneceğim,

O akılsızlık ve ardan Allah korusun!

Demek istiyor ki: Yaşlandıktan ve saçım döküldükten sonra gençliğimdeki çapkınlık ve aşka geri mi döneceğim?

Üçüncüsü: Hafire: Ateştir, bunu da İbn Zeyd, demiştir.