4"Sonra gözünü İki kere daha çevir. (Nihayet) o göz, hor ve hakir olarak yine sana dönecektir. Artık o âciz kalmıştır" buyurmuş, kendisinde bir kusur var mı yok mu diye incelemek ve araştırmak üzere, Kendisini yarattığı bu şeylere defalarca bakmayı emretmiştir. Bu, "Sen, durmadan bakacak olsan, gözün sana, aramakta olduğun gedik ve kusuru bulamadan dönecektir. Hatta, sana hayal kırıklığı içinde, umduğunu efde edememiş olarak dönecektir" demektir. Bu ifade, uzaklaştırıp kovduğunda söylenilen "köpeği kovdum" deyiminden alınmadır. Müberred de bu ifadeye, "mahzun ve hakîr kılınmış olarak dönecektir" anlamını vermiştir. Ibn Abbas da, bu kelimeye, "arzuladığını bulamadan" manasını vermiştir. (......) kelimesine gelince, Ibn Abbas bunun anlamının, "yorgun argın âciz, bitkin" şeklinde olduğunu söylerken, Leys de, bunun anlamının, "yorgun ve âciz kalmış olarak..." şeklinde olduğunu söylemiştir. Vahidî, burada, bu kelimeyle ilgili olarak şu iki ihtimalden bahsetmiştir: a) Buradaki (......) kelimesi, ism-i mef'ûl anlamında olup, Arapların, "Göz gördüğü şeyi gördükten sonra, şaşırıp, belerip kaldı.." şeklindeki deyimine varıp dayanır. Nitekim Ru'be, "Onun boşluğu gözlerini yorar, artık beklemez hale getirir" demiştir. b) Ferra'nın görüşüne göre, bu kelime fail anlamında olup, âciz bırakmak demek olan husûr kökündendir. Buna göre mânâ, "Durmadan baksan, tekrar tekrar baksan, bir kusur, bir uyumsuzluk bulamazsın. Tam aksine gözün, bıkkınlıktan ve acizlikten dolayı, umduğunu elde etmemiş olarak gerisin geriye dönüverir" demek olur. Burada şöyle iki soru sorulabilir: Birinci Soru: Göz, iki kez bakışı ile nasıl yorgun ve âciz olarak gerisin geriye döner? Buna şöyle cevap verilir: Ayetteki tesniye (iki kez oluş), "çok kez, tekrar tekrar.." anlamında olup, tıpkı Arapların, "Lebbeyke, sa'deyke" deyimleri gibidir ki, bunu söyleyen kimse, "ardarda, süresiz olarak emre âmâde olmayı.." kastetmiş olur. İkinci Soru: Peki o halde, "Sonra yine çevir.." demenin anlamı nedir? Buna da bu şekilde cevap verebiliriz: Cenâb-ı Hakk insanoğluna bakışlarını çevirmesini emretmiş, sonra da ona, ilk bakışla yetinmemesini, tam aksine bundan sonra beklemesini, sonra dönüp bakmasını, bakışlarını yoğunlaştırmasını, derken bu süresiz çevirmelerden dolayı bakışlarının, kusur ve çatlak namına herhangi bir şeye muttali olamadığı için, umduğunu bulamadan dönünceye kadar tekrarlamasını emretmiştir. |
﴾ 4 ﴿