18

"Allah sizi yerden bitki gibi yetirip bitirdi. Sonra sizi yine onun içine döndürecek ve sizi yeni bir çıkarışla çıkaracak".

Bil ki Allahü teâlâ burada enfüsî delillere yer vermiştir ki bu, "O sizi, gerçekten türlü türlü tavırlar ve hallerle yaratmıştır" (Nuh, 14) ayetinin bir tefsiri gibidir. Çünkü Allahü teâlâ, onları yerden yaratıp, sonra oraya döndüreceğini, sonra oradan yeniden çıkaracağını beyan buyurmuştur.

Ayetteki, "Sizi yerden bitki gibi yetirip bitirdi" ifadesiyle ilgili iki mesele var.

Birinci Mesele

Bu ayet hakkında şu iki İzah yapılabilir:

a) Bunun manası, "Sizin atalarınızı yerden bitki gibi yetiştirip bitirdi" şeklinde olup, tıpkı, "Allah katında İsâ'nın misali (durumu), aynen Adem'in misali (durumu) gibidir. Ki Allah Adem'i topraktan yarattı" (Al-i imran, 59) ayeti gibidir.

b) Bu, "Allah Teâlfi hepinizi, yerden bitki gibi bitirdi" demektir. Çünkü Hak teâlâ bizi nutfeden yaratmıştır. Nutfe (meni) de, yerde biten bitkilerden elde edilen gıdalardan meydana gelir.

İkinci Mesele

Hak teâlâ'nın, "nebâten" yerine "Inbâten" demesi beklenirdi. Fakat O, böyle dememiş aksine demiştir ki bunun takdiri "Allah sizi bitirdi, siz de bitiverdiniz" şeklindedir.

Burada şöyle bir incelik var: Allahü teâlâ eğer, demiş olsaydı, mana, "Sizi enteresan bir şekilde yetirip-bitirdi" şeklinde olurdu. Ama buyurunca, mana, "O sizi yetirip-bitirdi de, siz de böylece enteresan bir bitki olarak bittiniz" şeklinde olur. Bu ikincisi daha uygundur. Çünkü "inbât" (bitirmek) Allah'ın sıfat ve fiilidir. Allah'ın sıfatları ise tarafımızdan görülmez. Dolayısıyla da bu bitirişin, Allahü teâlâ'nın haber vermesi olmasaydı, kâmil ve enteresan bir bitiş olduğunu bilemezdik. Halbuki burası, Allah'ın kudretinin mükemmelliğinin delillerinin getirildiği bir makamdır. Dolayısıyla bunun "semiyyât" (naklî deliller) ile isbatı mümkün olmaz. Ama Hak teâlâ, "O sizi yetirip bitirdi, siz de mükemmel ve enteresan bir bitişle bittiniz" manasında, buyurunca, bu, bitkiyi enteresan ve mükemmel olmakla tavsif etme olur. Bitkinin böyle olması ise elle tutulur-gozle görülür bir şeydir. Dolayısıyla da Allah'ın kudretinin mükemmelliğine, bununla istidlal yapılabilir. Binâenaleyh ayetteki ifade şekli buna daha uyundur. Dolayısıyla işte şimdi, bu incelikten ötürü, hakiki manadan mecazi manaya geçildiği ortaya çıkmış olur.

Hak teâlâ'nın "Sonra sizi yine onun içine döndürecek" ifadesi, Kur'ân'da alışılagelen "Allah sizi ilkin yaratmaya kadir olunca, yeniden diriltmeye de kadir olur" prensibine bir İşarettir.

Hak teâlâ'nın, "Sizi yeni bir çıkarışla çıkaracak" ifadesini, mefûl-u mutlakla te'kîd etmiş, dolayısıyla da sanki, "Allah sizi, hiç şüphe yok ki kesinlikle yeniden çıkaracak" demek istemiştir.

Dördüncü Delil: Bu, Hak teâlâ'nın şu ayetinin ifade ettiği delildir: