57

Eğer sığınacak bir yer yahut mağaralar veya sokulacak bir delik bulsalardı, serkeş bir at gibi süratle o tarafa yönelirlerdi.

"Eğer sığınacak bir yer... bulsalardı" âyetinde vakıf böylece (yani tenvinli olan hemze elif gibi okunarak) yapılır. Yazıda birisi hemze diğeri ise tenvinden bedel olarak iki elif ile yazılır. " Bir cüzü gördüm" ifadesi de böyledir.

"Sığınacak bir yer" Katade ve başkalarından nakledildiğine göre kale diye açıklanmıştır. İbn Abbâs, korunulacak ve himaye olunacak yer; diye açıklamıştır ki, bunlar aynı şeylerdir. "Ona sığındım" demektir. Mastarı İse, şeklinde gelir, da aynı şekilde ona sığındım, anlamındadır. Yine kelimeleri de; sığınak ve sığınılan yer, demektir. (........) ise, ikrah, zorlamak, mecbur etmek manalarına gelir. "Onu o şeye mecbur ettim," anlamına gelir.

"İşimi Allah'a havale ettim," anlamındadır. Amr b. Lece et-Temimî (doğrusu baskıya hazırlıyanın da ifade ettiği gibi et-Teynrfdir) ise şair birisidir. Bu açıklamaları el-Cevherî'den aktardık.

"Yahut mağaralar" kelimesi, "mağara" kelimesinin çoğulu olup, bu da, Çok yağmur ihsan etti, eder, fiilinden türemektedir. el-Ahfeş, bunun; kipi ile (aynı anlama gelir) gelmiş olması da mümkündür, demektedir. Şairin şu mısraında olduğu gibi:

"Akşamı ettiğimiz vakit de sabahladığımız vakit de Allah'a, hamd olsun."

İbn Abbâs der ki: Mağaralardan kasıt, içe doğru büyük oyuklar ve sirdaplardır ki, bunlar içlerinde gizlenilip saklanılan yerlerdir, Su yerin dibine çekildi, pınar yerin dibine çekildi," fiilleri de buradan gelmektedir.

"Veya sokulacak bir delik" kelimesi, "Girmekken "müfteal" vezninde kullanılan bir kelimedir. İçine girmek suretiyle gizlenilip saklanılan yer demektir. Bunu (aynı manada olmakla birlikte) tekrarlaması, lâfzın farklılığından ötürüdür. en-Nehhâs der ki: Bu kelimenin asli; şeklindedir, "te" harfi "dal" harfine dönüşmüştür. Çünkü "dal" cehri bir harf, "te" ise mehmustur ve her ikisinin de mahreci birdir.

Bir görüşe göre de bir kelimenin aslı; şeklinde veznindedir. Nitekim Ubey'in kıraatinde; şeklindedir ki, bunun manası; ardı arkasına girmek demektir. Yani kendileri ile birlikte girecek bir topluluk bulsalardı... anlamına gelir. el-Mehdevî derki: Bu şekilde kelime, Girişi zorla yapma pahasına da olsa gerçekleştirmek anlamını ifade eder. Yine Ubey'den bu kelimeyi; (Suâli) şeklinde 'den gelen bir ism-i mekân olarak okuduğu da rivâyet edilmiştir ki, bu şaz bir rivâyettir. Çünkü bu kelimenin sülâsisi Sîbeveyh ve onun görüşünü benimseyenlere göre müteaddİ değildir. el-Hasen, İbn Ebi İshak ve İbn Muhaysin ise bu kelimeyi, şeklinde "mim" harfini üstün, "dal" harfini de sakin olarak okumuşlardır. ez-Zeccâc der ki: Bu kelime "mim" harfi ötreli, "dal" harfi de sakin olmak üzere;şeklinde de okunur. İbn Muhaysın'ın kıraati; Girdi, girer fiilinden, diğerinin kıraati ise; Girdirdi, girdirir Fiilinden ismi mepul yapılmıştır. (Mimli) mastarı mekan ve zaman isimleri de aynı şekilde gelir. Nitekim Sîbeveyh şöyle bir mısra nakletmektedir:

"ibn Hemmam'ın Has'amlılar üzerine baskını gibi."

Katade, Îsa ve el-A'meş'ten "dal ve hı" harflerini şeddeli;şeklinde okudukları da rivâyet edilmiştir. Cumhûr "dal" harfini şeddeli olarak okumuştur. Yani, içine kendilerini sokacakları bir yer bulsalardı, demektir. İşte bu kelime ile ilgili altı farklı kıraat.

"... Serkeş bir at gibi" yani, sür'atle ve hiçbir kimse onları geri çeviremeyecek bir surette "o tarafa yönelirlerdi" oraya doğru giderlerdi.

"Serkeşlik ederek" ifadesi dizginlerin alıkoymaması halinde at hakkında kullanılan;O den gelmektedir. Şair der ki:

"Binicisini hızla götürür, serkeş bir attır o.

Ve o atın hızlıca koşusu

Ateşte yakılan hurma dallarının çıkardığı sese benzer."

(Âyet-i kerimenin) anlamı şudur: Eğer onlar, sözü geçen bu şeylerden herhangi birisini bulacak olsalardı, müslümanlardan kaçarak hızlıca oraya arkalarını döner, giderlerdi.