31

Kendilerinden önce nice nesiller helâk ettiğimizi ve onların kendilerine geri dönmediklerini görmezler mi?

"Kendilerinden önce nice nesiller helâk ettiğimizi ve onların kendilerine geri dönmediklerini görmezler mi?" âyeti ile ilgili olarak Sîbeveyh şöyle demektedir: edatı,

"Nice"den bedeldir. Buradaki bu edat, haber anlamını ifade etmek içindir. Bundan dolayı soru edatı olmayan bir edatın, ondan bedel olması caizdir. Anlamı da şudur: Bunlar daha önce helâk ettiğimiz nesillerin kendilerine geri dönmediklerini görmediler mi?

el-Ferrâ'' ise; " Nice"nin iki bakımdan nasb konumunda olduğunu söylemiştir. Bunlardan birincisi "gör(me)diler" fiili ile nasbedilmiş olmasıdır. Buna İbn Mes'ûd kıraatindeki: "Helâk ettiğimiz kimseleri görmediler mi?" şeklindeki kıraatini delil göstermektedir. Diğer açıdan buradaki "nice" edatının "helâk ettiğimizi" fiili dolayısıyla nasb konumunda olmasıdır.

en-Nehhâs der ki: Birinci görüş imkansızdır. Çünkü "nice" anlamındaki bu edatta makabli (önceki ifadeler) amel etmez. Çünkü bu bir soru edatıdır. İstifhamın ise makablinin haberinin kapsamına girmesi imkansız bir şeydir. Bu edatın haber olması halindeki hükmü de böyledir. Her ne kadar Sîbeveyh buna kısmen işaret edip "Onlar" lâfzını "nice" anlamındaki bu edattan bedel kabul etmiş olsa da böyledir.

Diğer taraftan Muhammed b. Yezid bunu şiddetle reddederek şöyle demektedir: "Nice" anlamındaki edat "helâk ettik" fiili ile nasb mahallinde, "onlar" da aynı şekilde nasb mahallindedir. Ona göre de: "Çünkü onlar..." demektir. Yani: "Kendilerinden önce nice nesilleri" toptan imha etmek suretiyle "helâk ettiğimizi... görmediler mi?" demektir. (Muhammed b. Yezid) devamla dedi ki: Buna delil de bu âyetin Abdullah b. Mes'ûd'un: "Kendilerinden önceki nesillerin kendilerine dönmediklerini..." şeklindeki okuyuşudur.

el-Hasen ise; "Onlar kendilerine dönmezler" şeklinde yeni bir cümle olarak hemzeyi esreli okumuştur.

Bu âyet-i kerîme ölümden sonra ve kıyâmetten önce birtakım yaratılmışların tekrar geri döneceklerini iddia edenlerin kanaatini reddetmektedir.