4

Sonra gözü(nü) tekrar tekrar çevir ve bak! Göz hor ve hakir, yorulmuş olarak yine sana dönecektir.

"Sonra gözü tekrar tekrar çevir ve bak!" âyetindeki:

“Tekrar tekrar" lâfzı mastar konumundadır. Çünkü; iki defa çevir demek olup, bu da biri diğerinin ardından çevirmek demektir. İki defa (tekrar tekrar) bakmayı emretmesi, şundan dolayıdır: İnsan bir şeye bir defa baktığı takdirde ona ikinci bir defa bakmadığı sürece o şeyin kusurunu görmez. Yüce Allah da bunu haber vermektedir: O kimse göğe iki defa bakacak dahi olsa, hiçbir kusur göremeyeceği gibi, ona baktıkça hayret edecektir. Allah'ın:

"Göz hor ve hakir... olarak yine sana dönecektir" âyeti bunu anlatmaktadır. Yanı bu kabilden herhangi bir şey görebilmek imkânından uzak, zilletle ve küçülmüş olarak dönecektir. -Aynı kökten olmak üzere-: "Köpeği kovdum ve uzaklaştırdım" demektir. "Köpeğin kendisi uzaklaştı': denilir. Buna göre bu fiil hem geçişli, hem geçişsizdir. da aynı anlamdadır. "Gözü görmesi; görmeyecek kadar oldukça zayıfladı, zayıflamak" demektir. İşte yüce Allah'ın:

"Göz hor ve hakir... olarak yine sana dönecektir" âyetindeki "Hor ve hakir olarak" lâfzı da buradan gelmektedir.

İbn Abbâs dedi ki;

"Hor ve hakir" istediği, arzu ettiği şeyi göremeyen kimse demektir.

"Yorulmuş olarak" âyeti, yorgunluğun en ileri derecesine varmış olarak, demektir. O halde (fa'îl veznindeki bu şekil) "fail" anlamında olup, yorgun, bitkin düşmek demek olan: 'den gelmektedir. Bununla birlikte; "O şeyin uzaklığı o kimseyi yorgun ve bitkin düşürdü" kullanımından mef'ûl anlamında olması da mümkündür. İbn Abbâs'ın açıklaması da bu anlama gelir. Şairin şu beyitinde de bu kabildendir:

"Her kim ulaşabileceği noktadan daha yukarısına göz dikecek olursa,

Onun o göz dikmesi, yorulmuş, bitkin düşmüş ve hor ve hakir geri döner."

"Mesafenin uzaklığından dolayı (veya uzun zamandan beri) gözü zayıfladı ve bitkin düştü" gibi ifadeler kullanılır. Bu durumda olana: ya da; denilir. Şair de şöyle demiştir:

"Ben ona Mina'dan el-Muhassib'de baktım da

Göz bana yorgun ve bitkin olarak geri döndü."

Bir başka şair de bir deveden sözederken şöyle demektedir:

"Ona doğru gözlerin bakışı yorgun ve bitkindir."

Şair burada: "Ona doğru" lâfzını zarf olarak nasbetmiştir. Bir başka şair de şöyle demektedir:

"Atların üstü başı kirlendi, hâlâ onların asil olanları Bitkin ve yorgundur.

Buna karşılık geride kalanları yolda gelmeye devam etmektedir."

Bu lâfzın, "pişman olan kimse" anlamında olduğu da söylenmiştir. Şairin şu mısraında da bu anlamda kullanılmıştır;

"Ey demirci kızı! Pişman değilim bugün

Geçip giden bir şey için."

Buradaki: "iki kere (mealde; tekrar tekrar)"den kasıt, çokluktur, Buna delil de yüce Allah'ın:

"Göz hor ve hakir, yorulmuş olarak yine sana dönecektir" âyetidir. Bu da çokça bakmaya delildir,