30

Orada herkes geçmişte yaptıklarını karşısında bulur. Artık onlar gerçek sahipleri olan Allah'a döndürülmüşlerdir. Uydurmakta oldukları şeyler (bâtıl tannları) da onları terkedip kaybolmuştur.

“Orada herkes geçmişte yaptıklarını karşısında bulur.” İşte o yerde, o alarıda ve o zamanda. Burada mekân ismi istiâre yoluyla zaman ismi yerinde zikredilmiştir. Her nefis yaptığına karşılık denenir, yaptıklarının karşılığını tadar ve nasıl olduğunu öğrenir:

Yani yaptıkları çirkin mi güzel mi? faydalı mı zararlı mı? kabul edilebilir mi yoksa ret mi edilir? Zeccâc diyor ki: “Her nefis önceden gönderdiğin bilecek.”

Kırâat imâmlarından Hamza ve Ali Kisâî, (.......) olarak okumuşlardır.

Yani daha önce işlediklerini izler, onlara tabi olur, onun peşinden gider. Çünkü onu, cennete veya cehennem ateşine götürecek, bu konuda kılavuzluk edecek olan işlediği amelidir. Ya da amel defterinde iyilik ve kötülük olarak neler yazılmış ise onları oradan okuyacak. Nitekim Ahfeş'ten de böyle gelmiştir, böyle aktanlmıştır.

“Artık onlar gerçek sahipleri olan Allah'a döndürülmüşlerdir.” Sizin Rububiyeti sâdık olan Rabbiniz Allah'a döndürüleceklerdir. Çünkü müşrikler, Onun Rububiyetine lâyık olmayan şeyleri ona ortak koşmuşlar ve kendilerine Rububiyet lâyık olmayanlara Rablık isnad etmişlerdir. Ya da onların hesaplarını ve sevaplarını ele alıp değerlendirecek olan zât, asla hiçbir kimseye zulmetmeyecek, haksızlıkta bulunmayacak olan Adil Allah'a döndürülecektir.

“Uydurmakta oldukları şeyler (bâtıl tannları) da onları terkedip kaybolmuştur.” Allah'ın ortaklarıdır, diye ileri sürdükleri putları onları bırakıp ortalıktan kaybolmuşlardır. Ya da yalan olarak uydurdukları ve bu tannlar bizim için şefâatçi, aracı olacaklardır, diye ileri sürdükleri bütün şeyler boşa çıkmıştır, gerçekliği olmamıştır.