6

Bitkiler ve ağaçlar, (halika) secde ederler.

(.......), baklagiller gibi, yerden biten ve ağaç gövdesi gibi gövdesi olmayan bitkidir. (.......) ise, gövdeli olan bitkidir. Denildi ki:

“Necm, göğün yıldızlarıdır.”

“Secde ederler” , yani yaratıldığı hususta Allah Teâlâ'ya boyun eğerler. Boyun eğmesi hususunda secde eden mükelleflere benzetilmiştir. Hesabın onun hesabı olduğu ve secdenin, başkasına değil, O'na âit olduğu bilindiğinden dolayı şöyle denilmiştir:

“Güneş ve ay onun hesabıyla hareket eder, at ve ağaç da ona secde eder.”

İlk cümlelerde atıf harfi zikredilmedi, daha sonra zikredildi. Çünkü ilk cümleler -insanlardan kendisine ihsanda bulunanların ihsanını inkâr eden kişilerin, yukarıda zikredilen misalde olduğu gibi nimetlerin sıralanmasıyla susturuldukları gibi- O'nun nimetlerini inkâr edenleri susturmak için sıralana tarzında gelmiştir. İnkarcıyı susturduktan sonra sözü tenasüh (uygunluk) ve atıfa yakınlık için bağlanması gerekli olanın bağlanmasındaki üslûba getirdi. Tenâsüb; güneş ve ayın, göğe âit iki şey olması, ot ve ağacın da yere âit iki şey olması ve her iki grubun arkasında da karşılaştırma yönüyle birbirlerine uygunluğun bulunmasıdır. Gök ve yer karine olarak zikredilmeye devam etmektedir. Zira, güneş ve ayın bir hesaba göre akıp gitmesi, Allah'ın (celle celâlühü) emrine boyun eğmektir. Bu da, ot ve ağacın secdesine uygundur.