4

Hiçbir nefis yoktur ki başında bir denetleyici bulunmasın. Bu cümle yeminin cevabıdır. Aradakiler ise parantez cümleleridir. Yemin edilen şeyin büyüklüğünü pekiştirmek için gelmişlerdir. ”In" olumsuzluk içindir. ”Lemmâ" ise, ”illâ" manasınadır. Buna göre âyetin anlamı şöyledir: İster insan ister cin, ister iyi isterse kötü, her nefis üzerinde mutlaka bir gözetleyici ve hakim vardır. O gözcü ve hakim, Allahü teâlâ 'dır. Çünkü Allahü teâlâ  şöyle buyuruyor: ”...Allah her şeyi gözetley'endir." (Ahzâb: 52)

Hikâye edildi ki, Hazret-i Ömer koyun güden bir köleye uğradı. Ona: ”Bana bir koyun sat" dedi. Köle: ”Koyunlar benim değil, ben sadece efendimin hizmetkârıyım" deyince Ömer: ”Efendine dersin ki koyunu kurt yedi." Bu sefer köle: ”Peki Allah ne olacak" deyince Ömer bu köleyi ve koyunları satın aldı, köleyi azad etti. Koyunları da ona bağışladı.

Murakabe sahibi kişi, cezasından korktuğu için kötülüklerden kaçman kimseden daha ziyade, Allah'tan utandığı ve korktuğundan ötürü günahları terkeder.

Denildi ki, ”Hafız (denetleyici)" den maksat, kişinin amelini, hayır ve şer olarak kazandığı şeyleri gözetip sayan melektir. Nitekim bir âyette şöyle buyuruluyor: ”Yaptıklarınızı bilen, değerli yazıcılar sizi gözetlemektedirler." (înfitâr: 10-12) Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den şöyle rivayet edilmiştir: ”Sizin amelleriniz bana arzolunur. Şayet iyi bir amel olursa bundan dolayı Allah'a hamdederim. Eğer kötü olursa sizin için Allah'tan bağışlama dilerim." (1)

1- Hadisi İbn Sa'd, Tabakât'ında zikretmiştir. Bkz. el-Fethu'l-Kebîr, 2/76.

Rivayet edildi ki, her mü'min için yüz altmış melek görevlendirilmiştir. Bal tepsisinden sineklerin kovalandığı gibi bunlar mü'minleri kötülüklerden korurlar. Şayet kul, bir an bile kendi haline bırakılsa şeytanlar hemen onu kaparlar.

"Lemmâ", şeddesiz olarak ”lemâ" şeklinde de okundu. Buna göre mânâ şöyledir: Durum şudur ki, her nefsin üzerinde bir gözetleyici vardır.

Ayette, nefisleri zararlı işlerden korkutma, faydalı işlere teşvik vardır. Nefisten maksatm sadece mükellef olanlarmki değil, genel olarak bütün canlılarmki olması muhtemeldir.

Keza ”Hafız (gözetleyici)" den maksat da Allah olabilir. Çünkü Allah, her şeyi gözeten, halleri bilen, yaratıklara faydalı şeyleri ulaştıran, zararlı şeylerden koruyandır. Kullardan hafız (gözetleyici) olanlar ise, organlarını, kalbini ve dinini öfkenin baskısından, şehvetin tatlılığından, nefsin hilesinden, şeytanın aldatmasından koruyandır. Çünkü kişi daima uçurumun kenarmdadır. Felâkete sürükleyen bu güçlerle kuşatılmıştır.