8

Ona kötülüklerini ve iyiliklerini ilham edene yemin ederim ki...

"ilham" insanın aklına herhangi bir şeyi bırakmak, getirmek anlamınadır. Buna göre âyet-i kerimenin manası: Nefse kötülüğü ve iyiliği anlatana, nefse kötülüğün ve iyiliğin durumunu ve bunların sonuçlarını öğretene, ardından da nefis hangisini dilerse onu verene yemin ederim.

Büyüklerden birisi şöyle der: ”İlham, sadece iyi şeylerin bildirilmesinde kullanılan bir kelimedir. Kötülük hakkında Rabbim bana şöyle ilham etti denemez. Bu âyet-i kerimedeki Yüce Allah'ın: 'Ona kötülüklerini ve iyiliklerini ilham edene...' ifadesinden maksat ise, kötülüklerin bunları işlemek için değil, bunlardan kaçınmak için; iyiliğin ise, işlenmek için ilham edilmiş olmasıdır. Yüce Allah nasıl ki, çirkin işleri emretmezse, bunları ilham da etmez. Çünkü Allahü teâlâ  çirkin şeyleri ilham ederse kuluna karşı âhirettte delil ileri süremez."

Bu âyet-i kerime tıpkı: ”Ona iki yolu (doğruyu ve eğriyi) göstermedik mi?" (Beled: 10) âyet-i kerimesi gibidir. Bunun manası, Biz insana her iki yolu da gösterdik, demektir. Sahih bir hadis-i şerifte şu ifadeler yer almaktadır: ”Imran b. Husayn (radıyallahü anh)'dan rivayet olunuyor: Cüheyne ya da Müzeyne kabilesinden adamın birisi Rasûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'a sorar: 'İnsanların yaptıkları şeyler ve gerçekleştirmek için çile çektikleri ameller onların kaderleri midir, yoksa böyle değil midir?' Rasûlüllah bu soruya şöyle karşılık verir: 'Hayır tam tersine onların kaderidir.' Soruyu soran kişi: 'Madem kaderi oluyorsa o zaman amel etmek niye ey Allah'ın Rasûlü?' der. Rasûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle cevap verir: 'Allah her iki mertebeden birisi için yaratmış olduğu kuluna o mertebeyi hazırlar.' Sonra Rasûlüllah bu sûredeki bu âyeti okudu." (1)

1- Hadisi Muslim, Ahmed b. Hanbel, İbnii'l-Münzir, İbn Merdûye rivayet etmişlerdir. Bkz. ed-Dürrü'l-Mensûr, 6/356.

İbn Abbas (radıyallahü anhüma) der ki: Rasûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) bu âyeti okuduğunda şöyle duâ ederdi: 'Allah'ım! Nefsime iyiliği göster, nefsimi arındır. Sen en hayırlı arındıransın, sen nefsimin velîsi ve mevlâsısın.' (2)

2- Hadisi Ahmed b. Hanbel, Müsnedlnde: Taberânî, İbnu Î-Münzir ve benzer ifadelerle Müslim rivayet etmişlerdir. Bkz. Muhtasar İbn Kesir Tefsiri, 3/645.