28

Ortancaları (en mu'tedilleri) demedim mi size: tesbîh etseydiniz

(.......) evsatları dedi - burada evsat yaşta ortanca demek değildir. Üç veya beş kişiden ıbaret imişler de bir en ortancaları varmış diye anlamamalıdır. İbn-i Cerîrin İbn-i Abbastan ve Mücahidden, ve Katadeden ve Dahhâkten rivayet ederek tasrih ettiği vechile Sûre-i Bakarede (.......) âyetinde vasat, âdil ma'nâsına olduğu gibi burada da onun ismi tafdıli olarak a'del, ya'ni en doğru, en hadşinas, en hayırlı, ta'biri âharla en mu'tedil demektir. Binaenaleyh bir cem'ıyyet içinde bidayeten kadri takdir edilmemiş, söylediği dinlenmemiş bir ferdin kıymetini gösterir. Demek ki, mes'ele cem'ıyyeti ihmal eden müfrit ferdiyyetçilerin, müstebidlerin, hudgâmların zannettiği gibi ne yalnız infiradda ne de ferde hiç kıymet vermek istemiyen müfrıt ictimaıyyatcıların zannettikleri gibi yalnız cem'ıyyettedir.

İkisi arası bir ı'tidal noktasındadır. Ruh ile beden gibi ferdin zuhuru cem'ıyyette, cem'ıyyetin kıyamı ferdde, evvel ve âhir ikisinin kıvamı haktadır. Onun için ferdler hakkın birliğine istinad ile bir mukavele yapmadan cem'ıyyet yapamadılar, aynî zamanda mukavele ve hareketlerinde hakkın hukukunu gözetmedikleri için de muvaffak olamadılar. İşte içlerinde bunu bilen bir ferd dedi ki, (.......) demedim mi size ? Tesbîh etse idiniz! - Hak teâlânın nezahetini tanısanız, onun noksandan münezzeh bir sübhan bulunduğunu, hâkimiyyetini kimseye vermiyeceğini, alçaklığı, haksızlığı, tehakkümü sevmediğini bilseniz, hakkı gözetseniz istisna yapsanız da istibdada sapmasanız? Bu vaktiyle beni niye dinlemediniz diye benlik sevdasiyle yapılan sade bir serzeniş değil, bu kerre düştükleri ye'isten kurtarmak ve ye'sile Allah’a zulm isnad etmek gibi Allah’a karşı daha büyük bir küfr ü günaha düşmekten sakındırmak için serzeniş suretinde edilen hatayı ıhtar ile tevbe ve intibaha bir da'vettir. O sebeble uyandılar, evvel dinlemedikleri nasîhati bu kerre gördükleri felâket içinde dinlediler de