18

Ve hakıkat mescidler hep Allah içindir, o halde Allah’ın yanında başka birine duâ etmeyin

(.......) Bu da kıraetlerin hepsinde meftuhtur. (.......) gibi yıkarıya ma'tuftur. (.......) demektir.

Ya'ni mescidler hep Allah’ındır. (.......) onun için Allah’ın yanında başka birine duâ ve ıbadet etmeyin, ancak Allah’a ıbadet edin.

MESACİD, ma'lûm olduğu üzere mescidin cem'ıdir. Cimin fethiyle mescedin cem'ı de olur. Cimin kesriyle mescid secde ile namaz ve ıbadet için tahsıs olunmuş olan yerlerdir ki, lügaten müslim her milletin ma'bedeni şâmil olabilir. Urfte ehli İslâmın ma'bedine mahsustur. İmtiyazına tenbih için ismi mekânın şâz vezinlerinden olmak üzere meksûr okunarak kıyastan ayırd edilmiştir. Cimin fethıyle mesced ise secde ma'nâsına mimli masdar veya secde mevzıi', secde uzva ma'nâsına kıyasî ismi mekân olur. « (.......) = yedı a'zâ üzerine secde ile emr olundum» hadîsinde beyan olunduğu üzere bu yedi a'zâ, alınla burun, iki el, iki diz, iki ayaktır ki, alın ile burun bir sayılmıştır. (.......) gibi yukarılarda geçen bütün âyetlerde olduğu üzere burada da zâhir olan evvelki ma'nâ ile ıbadethanelerdir.

Cumhurun kavli de budur. Yehûd ve Nesârâ havra ve kilîsalarında Allah’ın gayrisine de duâ ettiklerinden dolayı müslimanlara ıhlâs ile emr olunmuştur. Ancak bu Sûre nâzil olduğu zaman müslimanlara mahsus mescidler yapılmış olmadığı için burada mesacidi daha umumî ma'nâsiyle tefsir etmek üzere bir kaç vecih daha zikr olunmuştur: ki, şunlardır: «(.......) = Arz bana mescid ve tahur kılındı» Hadîs-i şerifine nazaran Haseni Bısrî demiştir ki, burada mesacid, Arzın bütün buk'alarına işarettir.

Arzın hepsi Allah’ın mahlûkı olduğu için onların üzerinde halikının gayrisine secde etmeyin demektir.

Yâhud mesced feth ile mimli masdar olmak üzere secdeler, ya'ni namazlar Allah’a mahsustur. Başkasına secde etmeyin demektir. Seıyd İbn-i Cübeyer de demiştir ki, secde a'zâları olan mescedler Allah’ındır, ya'ni Allah’ın mahlûkudur. Binaenaleyh onlarla Allah’ın gayrisine secde etmeyin, âkıl olan Allahdan başkasına secde etmez demektir. Atâ, İbn-i Abbastan burada mesâcidden murad Mescidi haramdır diye de bir rivayet söylemiştir. Bunun vechinde çünkü Mescidi haram bir çok mescidleri havi demektir. Bu suretle diğer mesacidin hukmü bu âyetin ıbaresinden değil, delâletinden anlaşılmış olur. Bunların her birinin bir vehci bulunmakla beraber en zâhir olan Cumhûrı ulemanın dediği vechile alel'umum ıbadethaneler demek olmasıdır.