2

Kalk gice, meğer biraz

(.......) gece kıyam et - kalk, gece kıyam, maksada göre şumullü ma'nalar ifade eder. Burada kelâmın tertil, zikir, tebettül gibi siyakından anlaşıldığına göre ıbadet için kıyam olduğu anlaşılıyor, müfessirîn nemaza kalk demek olduğunu beyan ediyorlar. Ki, bunun iki vechi vardır. Birisi (.......) takdirinde olması, birisi de kıyam ta'birinin namaz ma'nâsına olmasıdır. Onun için kıyamı leyl gece namazında urfi şer'î olmuştur, gece kaim gündüz saim denilir. Gece kaim olmak, yatmazdan evvel de, uyuyup sonra kalkmak suretiyle de olabilir, ikincisine teheccüd denilir. Gece kalk demekten lisanımızda uykudan kalkmak anlaşılırsa da gece kaim ol, denilmek ikisine de muhtemildirki burada zâhir olan budur.

İslâmda beş vakıt namaz farz kılınmazdan evvel ibtida Peygambere bu emrile gece farz kılınmış olup Peygamber ve Ashabının Ramazanda olduğu gibi her gece uzun uzadı namaz kıldıkları, sonra bu Sûrenin âhırınde gelecek olan (.......) âyetiyle mıkdarı ta'dil ve tahfif olunduğu ve ba'zılarının kavlince bundan murad teheccüd olup ve beş vakıt namaz farz kılındıktan sonra teheccüdün vücubu ümmet hakkında nesh olunduğu Peygamber hakkında da (.......) emri carî olduğu beyan olunuyor. Ba'zılarının kavlince ise kıyamı leylin vücubu hiç nesh olunmamış, ancak tahfif olunmuştur. Diğer ba'zıları ise bu ilk kumilleyl emrinin farzıyyet için olmayıp nedib suretiyle bir teşri' olduğuna, nısıf veya daha az veya daha çok diye mıkdar hakkındaki tahyirin buna delâlet eylediğine ve binaenaleyh teheccüdün ne evvel ne sonra ne Peygambere ne de ümmete farz kılınmadığına zâhib olmuşlardır.

(.......) meğer biraz - birazı müstesna, ya'ni gecenin birazından maadasında kalk - Ne kadar?