7

Ve bir nefse ve onu düzenliyene

(.......) ve bir nefse ve onu tesviye edene - ya'ni düzenine koyan Allah’a, yâhud tesviye edişine. (.......) de tenkir tefhıym veya teksir içindir. Tefhıym için olunca müfahham bir nefsi hâss demek olur. Ki, hususıyyeti ya şahsî veya nev'î veya cinsî olabilir. Şahsî mülâhaza olunduğu surette nefsi Âdem veya nefsi Muhammedî tebadür eder. Nev'î olduğu surette mümtaz bir nevi' nefis, ya'ni sâir nüfusa reîs olmağa salih nübüvvete mazher nefsi kudsiyye nev'i demek olup nüfusı Enbiyaya şamil olur. Fakat bu iki takdirde kasemin gelecek olan cevabında (.......) ve (.......) zamirlerinde istihdam gözetilmek

iycab eder cins olduğu takdirde ise bir cins nefis, nüfusi hayvandan mümtaz nefsi insanî cinsi, demek olur ki, cevaba bu daha mülayimdir. Teksir için olmasını tercih edenlerin muradı da bu olmalıdır.

Ya'ni herhangi bir nefsi insanî murad olunmak lâzım gelir. Zira mutlak teksîr kasd olunursa bir çok nüfustan herhangi bir nefis demek olur. Bu ise uzvî bir bedende bir birlik ve kemâl ifade edebilen herhangi bir nefse, nefsi hayvanî ve nefsi nebatîye dahi şamil olur. Ancak mutlak kemaline sarf olunmak veya tesviye ve ilhamı fücur ve takvâ karîneleriyle takyid edilmek suretiyle nefsi nâtıkai insaniyye cinsine tahsîs olunabilir. Tefhıymi cinsî murad olunduğu takdirde ise bilhassa nefsi insanî cinsî olan nefsi müdrike doğrudan doğru anlaşılır. Nefis, ruh ile bedenden mürekkeb olan zat veya bedeni müdebbir olan ruhtur. Bedenin tesviyesi, hılkatinin (.......) müeddasınca ruh nefhıne kabil bir seviyyeye getirilmesidir. Nefsin tesviyesi ise nefhı ruh ile kemaline müsteidd olmak üzere a'zasının ve kuvayi zâhire ve bâtınesinin düzenine konulmasıdır. (.......) bu üç mevzi'de (.......) nın mevsûle veya masdariyye olması hakkında müfessirînin iki kavli vardır. Mevsûl olması doğrudan doğru fiıllerin fâ'ili olan Sani' teâlâyı bildirmesi hasebiyle daha zâhir ve siyaka daha uygundur. Ancak Allahü teâlâ hakkında (.......) ile ta'bir olunması hılâfi zâhir görünür. Bundan dolayı Ferra, Zeccac, Müberred, Katâde ve daha bir çokları masdariyye

olarak binası, tahvi, tesviyesi diye tefsîr edilmesine zâhib olmuşlardır. Bu surette gelecek (.......) fi'li de onlara ma'tuf olduğundan masdar te'vilinde olarak ilhami demek olur. Zemahşerînin iyrad ettiği fesâd varid olmaz. Lâkin bunda da bu dört fi'lin tahtinde müstetir fâil zamirlerinin merci'leri zikredilmemiş olması hilâfı zâhir olur. Zamirin mercii hukmen ma'lûm bulunmak da kâfi olabilir ise de fi'li ıhtardan asıl maksad fâılini tezkir olduğu cihetle (.......) nın mevsûl olması daha zâhir ve nazımda daha âhenklidir. (.......) yerinde (.......) denilmiş olması ise iki sebebdendir. Birisi (.......) da ibham daha kuvvetli olmak ve teaccüb ma'nasında da kullanılmak itibariyle acîbüşşan bânî ma'nasına veya zati ilâhîyi tamamiyle idrâk mümkin olmadığına îyma nüktesidir. Birisi de Allah’ı tanımıyanlara bu fiıllerle ta'rif edilmek üzere o sizin tanımadığınız Allah bunları yapan Sani' tealâdır. Demek ma'nasını ifade içindir. Masdariyye olduğu surette ise bu ma'na dolambaclı olarak anlatılmış olacaktır. Bundan dolayı biz de mealde mevsûlü tercih ederek tefsirde masdariyyeye dahi işaret eyledik. Görülüyor ki, Güneşten başlıyan ve gecesi gündüzü ve Arz ve Semasiyle âlemi dolaştıran kasem, âfâkî delâilden sonra nefsin idraki delâletiyle Halık tealâya irca' edilmiştir. O Halık teâlâ ki, nefsi insanîyi yaratıp tesviye buyurmuş