LEYL

Veleyli sûresi mekkîdir. Ancak Aliyy İbn-i Ebi Talha medenîdir demiş, ba'zısı mekkî ve ba'zısı medenîdir de denilmiş.

ÂYETLERİ - Hılâfsız yirmi birdir.

FASILASI - (.......) Harfidir.

Sebeb-i nüzulü - Cümhur, Hazret-i Ebi Bekir radıyallahü anh şanında nâzil olduğunu söylemişlerdir. Bu İbn-i Mes'ud ve İbn-i Abbas ve gayrilerinden esânîdi sahiha ile rivayet olunmuştur. Süddî ebüddehdahı ensarî radıyallahü anh hakkında nâzil olduğunu söylemiştir, şöyle ki, Bir Münafıkın evinde bir hurma ağacı vardı, ondan civarında bulunan yetimlerin hanesine ba'zı «belah» ben düşmüş alaca hurma koruğu düşerdi, o münafık gider onu onlardan alırdı. Resûlullah sallâllahü aleyhi ve sellem ona onu o yetîmlere bırak, onun bedeline sana Cennette bir nahle var buyurmuştu, o dinlemedi, bunun üzerine Ebû Dahdah onu bütün hâitı ile satın aldı, ben o Cennetteki nahleye bunu o yetîmlere hibe edeceğim dedi, aleyhissalâtü ves-selâm da yap buyurdu. Binaenaleyh onu hibe etti, bu Sûre nâzil oldu demiştir. Ba'zıları da (.......) Ebubekir hakkında nâzil oldu demiş, maadasından

sükût eylemiş, ba'zı müfessirînden de bunun mücmaun aleyh olduğu naklolunmuştur. Râzıy Kaffalden naklen demiştir ki, bu Sûre Hazret-i Ebibekir ve müslimîne infakı ve Ümeyye İbn-i Halef ve bühul ü küfrü haklarında nâzil oldu. Böyle olmakla beraber ma'naları umumîdir. Baksanıza evvelinde (.......) âhirinde (.......) buyurulmuştur. Ümeyye İbn-i Halef yerine Ebusüfyan İbn-i Harb diyenler de vardır.

(.......) dan sonra bu Sûrenin leyl-ü nehara kasem ile başlaması pek mütenasib olduğu gibi ondaki (.......) mazmununu bunda bir nevi' tafsîl vardır.

1

Kasem olsun bürürken o geceye

(.......)Bu Sûrenin evvelindeki kasemler, evvelki Sûredeki kasemlerin bir telhıysı olmakla beraber tertibi ıtibariyle ayrıca şayanı dikkattir. Orada nurdan zulmete geçerek, fena ve insilâh âleminden ma'rifetullahe ve ma'rifeti nefse gidiş yolu gösterilmiş ve zulümatı bedende kalanlara sonunda haybet ve husrân ile kıssai Semûd zikredilmiş idi. Burada ise zulmeti fenadan

nuri şühûde doğru tecellî, tezekkî ve nema ile beka billâhe gidilecek ve sonunda rızaya irilecektir. O bir inzar ile nihayet bulmuştu. Bu inzar ile başlayıp tebşîre doğru gidecektir. Evvelki Sûre helâk ve ukubet ıhtiyariyle hıtam bulduğu için bu Sûreye leyle kasem ile başlanıp neharın tecellisine ve hılkatin erkek ve dişi ile inkişafına ve mesâıynin ihtilâfına geçilmesinde (.......) ıhtarının bir vechini de tavzîh vardır. Bir kavmın ve hattâ bütün âlemin helâk ve fenasiyle halika bir eksiklik, bir ziyan gelmez, onun kudretine bir tevakkuf ârız olmaz. O geceyi gündüz yapar ve dilediği gibi erkeği dişiyi yine yaratarak hılkate inkişaf verir. Bu münasebetle zulmetten nura, inzardan tebşîre doğru gidilmek ve bişaret yolu gösterilmek üzere evvelâ leyle kasem olunmuştur ki, âfakî, enfüsî zulmete işarettir. Onun için şu kayd ile takyid olunmuştur: (.......) Bürürken veya bürüyeceği zaman -ya'ni karanlığıyle Güneşi veya gündüzü veya örtebileceği her şeyi ile âfâkı ve hatta gam-u kasveti (.......) buyurulduğu üzere vefat ma'nasında olan nevm-ü gafleti ile gözleri ve gönülleri bütün şuur ve enfüsü sarıp bürüyor, kaplıyor olduğu hale veya kaplıyacağı istıkbale; hasılı halde ve istıkbalde insanı farktan cem'a, kesretten halvete, şühûdden fenaya götürmek üzere hücum ettiği veya edeceği koyu şiddetli hengâme ki, temamen istîlâ etmiş bulunursa fenai küllî içinde istığrak hasıl olur. Bununla evvelki Sûredeki (.......) ya işaret edilmiş olmakla beraber mef'ulün hazfinde daha ziyade bir ta'mim ve ibham ile tehvil vardır. Binaenaleyh leylin lâmı cinse masruf olarak gece cinsinin böyle bir lâhzasına veya ahde mahmul olarak hakikî ve mecazî bütün ma'nasiyle en müdhiş gecelerin böyle bir savleti hengâmına işaret olabilir. (.......) tehakkuk ifade etmek ve muzari' hal ve istıkbale muhtemil olmak ıtibariyle bunu halde veya istıkbalde tahakkukuna da tenbih

olunmuştur. Bu vecihle bunda Semûdun helâki sırası gibi bir beldenin veya bir kavmın battığı, batacağı esnada saran asarı gadab ve âlâmı hikâyei hal suretinde bir ıhtar ve alel'umum hâb ü gaflet veya şiddet-ü kasvet ve bahusus bi'seti seniyye sıralarında Dünyayı sarmış bulunan devri cehalet haline ve istıkbale âid olmak üzere de sekeratı mevt veya kıyamet ehvaline işaret dahi vardır. Bu kayıd gösteriyor ki, leyl ile hâdisât ve mümkinâtta asl olan ademi aslîye değil, bilhassa sonradan arız olan veya olacak olan fena halinde ademi ârizî zulmetine kasem olunarak evvel emirde onun bir tehakkukuna nazarı dikkat celb olunmuştur ki, bu lâhza eşyada (.......) ve (.......) âyetlerinin okunduğu lâhzadır. Bunu okuyanlar hukmi fenadan geçip vechi bekaya giderler. Onlara o lâhzai fenadan nuri vahdetle şühudi beka tecelli eder, bu vechile zulmetten nura götürülmek üzere buyuruluyor ki,